Hoe moet je als christen reageren op situaties in de wereld? Welke staatsvorm geeft de beste mogelijkheden voor verspreiding van het evangelie? Wat zijn de mogelijkheden en gevaren van politieke macht? Tom Wright en Michael F. Bird hebben een bijzonder lezenswaardig boek geschreven over geloof en politiek.
De kernboodschap van hun boek Het Koninkrijk en de staat is dat God de redder van de wereld is. Zijn verlossing is tot ons gekomen in Christus. Hoewel de machten van het duister het nu nog voor het zeggen lijken te hebben, heeft Christus ze reeds ontwapend. Gods verlossing komt tot ons in Christus en via de vernieuwing door de heilige Geest. Eens zal die verlossing volkomen zijn.
Hoop
Deze boodschap geeft ons hoop en zet ons in beweging, ook op het terrein van de politiek. Deze beweging is niet dat we het koninkrijk van God gaan bouwen, want God zelf bouwt zijn koninkrijk in Christus en door de Geest. Wij hebben wel de roeping om te bouwen aan dat koninkrijk. Dat betekent dat we op aarde iets mogen doen en maken dat vooruitwijst naar de nieuwe schepping. We hebben (voor zover dat voor ons mogelijk is) de taak de wereld voor te bereiden op de komst van het koninkrijk van God in heerlijkheid. Deze taak ligt ook op het terrein van de politiek.
De auteurs zetten een aantal zaken op een rij over onze roeping in de politiek. Dat gebeurt op een overtuigende wijze. Daartoe schetsen zij onder andere hoe christenen in de loop van de geschiedenis hun taak in de politiek hebben verstaan.
In de eerste eeuwen hebben christenen door hun getuigenis de moraal – en daarmee ook de politiek – binnen het Romeinse Rijk ingrijpend veranderd. In plaats van verheerlijking van mannelijke macht zoals de Romeinen die kenden, spraken zij over dienstbaarheid. Uiteindelijk ging wat het christelijk geloof zegt over mens en wereld diep in het DNA van onze westerse wereld zitten.
Maar er is meer. Toen christenen deel gingen uitmaken van de macht, ontstonden allerlei ingewikkelde verhoudingen tussen de kerk en overheden. Het bleek dat ook de kerk zich schuldig kon maken aan misbruik daarvan.
Instelling van God
Het boek onderstreept dat de overheid een instelling van God is. Dat geldt voor elke overheid. Haar gezag komt van God. Pontius Pilatus vertegenwoordigde een overheid met ontzettend veel slechte wetten. Toch zei Jezus tegen hem dat de enige macht die hij over Hem had, hem van boven was gegeven. Zo schrijft ook Paulus later dat het gezag waaronder hij en zijn tijdgenoten leven, door God is ingesteld (Rom. 13:1). Dit gezag is bedoeld voor het handhaven van recht, voor veiligheid en voor het welzijn van mensen.
Dat overheden door God zijn ingesteld, wil zeggen dat overheden verantwoording verschuldigd zijn aan God. Ze hebben geen absoluut gezag. Er kunnen momenten zijn dat we niet mogen gehoorzamen aan de overheid. We moeten God meer gehoorzaam zijn dan mensen. Het is, aldus Wright en Bird, mogelijk ongehoorzaam te zijn bij onrechtvaardig beleid. Daarnaast kunnen er momenten zijn dat er zelfs verzet tegen de overheid geboden is. Dan kan het gaan om verzet tegen een overheid die totale gehoorzaamheid van zijn onderdanen eist.
Liberale democratie
De vorm van overheidsbestuur waar wij de voorkeur aan zouden moeten geven, is volgens de schrijvers de liberale democratie. Deze democratie moet dan samengaan met vertrouwensvol pluralisme. Deze bestuursvorm is niet perfect, maar schept wel de beste mogelijkheden om God en onze naaste lief te hebben.
Als burgers van een en hetzelfde land kunnen we dan – ondanks een grote verscheidenheid – toch een eenheid zijn. Dat kan vanwege de vrijheid die we elkaar gunnen. Vandaar: liberale democratie. Bovendien worden mensen dan aangesproken op hun verantwoordelijkheid om hun bijdrage aan de samenleving te geven.
De kracht van democratie is dat er verschillen mogen bestaan. Een zwakte is daarentegen dat door die verschillen conflicten kunnen ontstaan. Maar deze zwakte kunnen we tegemoet treden als we kunnen omgaan met verschillen. Daarbij hoort – in de samenleving als geheel – dat we anderen die heel anders leven, denken en geloven dan wij verdragen en dat we hun mening respecteren als zij hun eigen visie op de samenleving willen nastreven. Deze anderen hoeven dan ook niet bang te zijn voor eventuele gevolgen voor het feit dat zij anders zijn, denken en leven. In een democratie hebben tegenstanders bestaansrecht.
Verschillen
Omdat in een democratie tegenstanders bestaansrecht hebben, moeten verschillen in de samenleving aanvaarden. Die aanvaarding is mogelijk als we vertrouwen hebben in onze eigen overtuigingen en erop vertrouwen dat er gelijkgestemde groepen en instellingen zijn. Dit ‘vertrouwensvol pluralisme’ is, aldus Wright en Bird, een praktische oplossing voor het omgaan met politieke verschillen in de samenleving.
Tegelijkertijd kan zo’n democratie van vertrouwensvol pluralisme grenzen blijven stellen. Ze tolereert niet elke levensuiting. Christenen kunnen bij het stellen van grenzen een rol spelen: we kunnen overheden wijzen op hun taak, aandringen op gerechtigheid zodat zij hun dienst vervullen die God van hen verwacht. We zullen dan ook zelf in het politieke leven willen bouwen aan het koninkrijk van God. Dan kunnen we eveneens omgaan met culturele verschillen. Dat doen we dan niet (allereerst) ondanks het feit dat we christen zijn, maar dankzij het feit dat we christen zijn, aldus de auteurs.
Jammer is dat op bladzijde 127 wordt vermeld dat paus Leo III in het jaar 800 Alexander de Grote tot keizer van het Heilig Roomse Rijk kroonde. Degene die werd gekroond was natuurlijk Karel de Grote. Op bladzijde 129 staat dat de Amerikaanse theoloog Richard Niebuhr de politiek in zijn tijd positief heeft beïnvloed. Maar daar had volgens mij de naam van diens broer Reinhold genoemd moeten worden. Maar dit zijn maar details. Tom Wright en Michael F. Bird hebben een mooi boek geschreven. Dank aan uitgeverij Van Wijnen dat zij voor een vertaling heeft gezorgd. Roel Kuiper heeft een inleiding bij deze vertaling geschreven.
D.J. Steensma, Feanwâlden
N.a.v. Tom Wright en Michael F. Bird, Het Koninkrijk en de staat. Christen-zijn in een turbulent landschap, Van Wijnen: Amersfoort, 2024, 224 p., € 22,50, ISBN 978 90 5194 626 0.