Frank Krake schreef een boek over een Joodse familie die in de beginjaren van de twintigste eeuw op allerlei manieren meemaakt wat het betekent Joods te zijn. Het boek vertelt een verhaal waarvan je opkijkt en waarbij je je afvraagt hoe het mogelijk is.
Holocaust
Wat het in die tijd betekende Joods te zijn spitste zich toe tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin uiteindelijk zes miljoen Joden werden omgebracht: gedood en vergast. De Holocaust is een gruwelijk feit, waarvan je alleen maar schrikken kunt. De beelden ervan spreken boekdelen. Wie een van de beruchte kampen bezoekt, voelt en proeft iets van de sfeer van de dood die daar voor talloos velen de laatste werkelijkheid werd.
Bij de Holocaust komt de naam van Adolf Eichmann omhoog: een van de hoofdverantwoordelijken van dit verschrikkelijke gebeuren. Hij organiseerde en coördineerde de deportatie van de Joden uit Duitsland en de bezette delen van Europa. Toen dat organisatorisch problemen opleverde, bereidde hij in 1942 de zogenaamde Wannseeconferentie voor. Daar werd besloten om bij de vernietiging van de Joden voortaan gebruik te maken van het Zyklon B gas. Het lijden dat door dit gas op gang werd gebracht in de gaskamers, laat zich met geen pen beschrijven. Eichmann was er direct bij betrokken en kreeg zelfs voor zijn ’inspanningen’ een militaire onderscheiding.
Na de Tweede Wereldoorlog werd hij gearresteerd door de Amerikanen, maar hij wist te ontsnappen en vluchtte naar Argentinië. Daar werd hij in 1960 door de Israëlische geheime dienst gevangengenomen en meegenomen naar Israël. In 1962 werd hij daar, na een tegen hem gevoerd proces, opgehangen. Op Internet is heel wat informatie over hem te vinden, waarbij onder andere ook over zijn motivatie geschreven wordt. Wat voor mens was Eichmann? Deed hij wat hij deed slechts uit blinde gehoorzaamheid aan het regiem of zat er ook een bewust gekozen eigen denken achter? In ieder geval: de manier waarop hij werkte en allerlei plannen smeedde om zo veel mogelijk Joden te pakken te krijgen, doet je huiveren.
Westerbork
Nu terug naar de familie over wie het in het boek dat voor me ligt gaat. Frank Krake beschrijft een heel stuk van de geschiedenis waarbij we een beeld krijgen van wat er allemaal gebeurde. De familie waaruit Catharina geboren wordt komt in Nederland, in Rotterdam, waar ze een goed bestaan hebben. Tot de oorlog komt. Je leest hoe ze er alles aan doen om uit handen van de Duitsers te blijven. En je wordt als vanzelf in het verhaal getrokken. Je voelt hoe de spanning toeneemt als er allerlei maatregelen worden getroffen om het de Joden moeilijk te maken, waardoor ze meer en meer in de gevarenzone komen. Daarbij komen we steeds weer Catharina tegen. Ze wordt gearresteerd samen met haar man Jacques. Ze komen in Westerbork terecht waar Catharina bevalt van een zoon, en waar ze meemaakt dat haar man in een van de transporten wordt weggevoerd naar Sobibor. Maar Catharina overleeft door een actieve rol te spelen in het cabaret dat regelmatig wordt opgevoerd in Westerbork. De kampcommandant geniet daarvan, en ook Eichmann die Westerbork bezoekt en een voorstelling bijwoont. Het wordt allemaal verteld. Ook dat ze juist als Eichmann in Westerbork is uiteindelijk ook op transport gesteld zal worden naar Auschwitz, maar dan door Eichmann naar Theresienstadt gestuurd wordt waar ze, zegt hij, tot het eind van de oorlog mag blijven. Daar komt ze hem nog een keer tegen waarbij hij haar nogmaals redt.
Ik las dit wonderlijke waargebeurde verhaal. Hoe breng je het bij elkaar: de Eichmann zoals hij bekend staat als Jodenhater, en de Eichmann die een Joodse vrouw met haar kind redt. De vragen blijven. Maar het verhaal staat. En ik las het met aandacht. En werd stil.
Jan van ’t Spijker, Hoogeveen
N.a.v. Frank Krake, Catharina. ‘Eichmann vermoordde zes miljoen Joden, maar hij redde mij en mijn zoon’, Uitgeverij Achtbaan 2025, 368 p., € 24,99, ISBN 978 90 8247 647 7.