Meer dan tachtig Joodse wetenschappers hebben de handen ineengeslagen en toelichtingen geschreven bij het Nieuwe Testament. Deze toelichtingen halen aspecten van het jodendom uit de eerste en tweede eeuw naar voren. Daardoor draagt hun werk bij aan het verstaan van de nieuwtestamentische geschriften.
Het begin van dit boek ligt in Engeland. Daar verscheen in 2011 een Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen. Het was een baanbrekend project: voor het eerst schreven Joodse geleerden toelichtingen en essays bij het complete Nieuwe Testament. Deze uitgave was een groot succes. In 2016 is daarvan een herziene en uitgebreide editie verschenen. Vorig jaar kwam een Nederlandse vertaling van deze editie uit. Deze vertaling bevat de tekst van de NBV21.
Eigen context
Dit boek is een uitstekend hulpmiddel voor een beter verstaan van het Nieuwe Testament. De aantekeningen bij de bijbelteksten verwijzen naar andere bijbelgedeelten en naar Joodse geschriften. Ze geven inzicht in de sociale, historische en religieuze situatie waarin deze teksten zijn opgeschreven. Bijbelteksten staan niet los van hun context. Ze zijn geschreven voor concrete gemeenschappen, die allemaal een eigen achtergrond hebben, in een bepaalde tijd staan en eigen problemen kennen.
In dit boek komen ook specifieke problemen aan de orde die Joodse lezers vandaag – en niet alleen zij – kunnen tegenkomen bij het lezen van het Nieuwe Testament. Het gaat dan bijvoorbeeld om passages die (groepen) Joden op een negatieve manier neerzetten. Zo spreekt bijvoorbeeld het evangelie van Johannes vaak op een weinig positieve manier over Joden. Meer dan eens werden zij gezien als degenen die Christus hebben vermoord. Ook zijn ze in de loop van de tijd gezien als de hebzuchtige nakomelingen van de geldwisselaars in de tempel. De aantekeningen bij de desbetreffende teksten maken duidelijk dat dergelijke gedachten niet hun oorsprong vinden in de teksten zelf. Deze teksten keren zich niet tegen Joden als zodanig, maar wel tegen bepaalde opvattingen die in die tijd onder hen leefden.
Essays
Dit Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen laat aan alle afzonderlijke bijbelboeken een inleiding voorafgaan. Dat gebeurt ook bij de verschillende genres: evangeliën en Handelingen, brieven en Openbaring. Kort wordt niet alleen het desbetreffende bijbelboek besproken – inhoud, naam van boek, auteur, tijd en omstandigheden –, maar ook wat het perspectief van Joodse lezers is. Naast de aantekeningen bij de bijbeltekst zijn kaderteksten opgenomen, die gaan over een bepaald thema of een bepaald begrip. De eerste kadertekst gaat over ‘geslachtsregister’ (Mat. 1) en de laatste over ‘Een heilige stad zonder heilige tempel’ (Openb. 22). Zo is er ook een kadertekst over de zogenaamde ‘bloedtekst’ (Mat. 27:25). Af en toe verduidelijkt een geografisch kaartje de verklarende tekst.
Daarnaast bevat het Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen zevenenvijftig essays, die totaal zo’n tweehonderdzestig bladzijden beslaan, over bijvoorbeeld de Grieks-Romeinse achtergrond van het Nieuwe Testament, de Joodse geschiedenis en de opstanden tegen Rome, over het Jodendom en Joodse identiteit, over archeologie ten tijde van Jezus, het Sanhedrin, het Joodse familieleven in de eerste eeuw, huwelijk en echtscheiding, gender, Joodse bewegingen in de eerste eeuw en messiaanse bewegingen. Verder zijn er artikelen over Paulus en het Jodendom, het concept ‘naaste’ in de Joodse en christelijke ethiek, over de wet, de offers en de tempel, de synagoge, het gebed, de besnijdenis, de begrafenis van Jezus, en vele andere onderwerpen. In deze Nederlandse editie is ook een essay opgenomen over Luther en de Joden. De titel daarvan is: Dulden kunnen we ze niet.
In het essay over vrouwen in de tijd van het Nieuwe Testament staat onder andere vermeld dat Jezus vele vrouwelijke volgelingen had. De auteur schrijft dat toen het christendom een gevestigde religie werd, de mogelijkheid voor vrouwen om leiderschapsposities in te nemen steeds verder ingeperkt werd ten gunste van een instituut dat zich conformeerde aan de opvattingen over de rollen van man en vrouw. Eveneens conformeerde de kerk zich aan de toenmalige opvattingen over hiërarchie. Joodse vrouwen onder de volgelingen van Jezus ‘hadden meer vrijheid en bekleedden meer leiderschapsrollen dan vrouwen in het gevestigde christendom dat daarop volgde’. Naast mannen konden ook vrouwen in de christelijke traditie vanaf het allereerste begin de rol van leider vervullen.
Detail
Er staan in zo’n uitgave altijd wel zaken waar een vraagteken bij kan worden geplaatst. Zo staat bijvoorbeeld in het artikel over het huwelijk dat de apostel Paulus de voorkeur gaf aan het celibaat boven de gehuwde staat. Dat waag ik te betwijfelen. Als Paulus tegen de Korintiërs zegt dat het beter is om niet te trouwen, doet hij dat in een specifieke context, namelijk de situatie van hongersnood, waarin het heel moeilijk is een gezin te onderhouden. Paulus leert niet dat celibatair leven op zichzelf op een hoger niveau staat dan het leven in een huwelijk.
Een dergelijke kritische noot is maar een detail in vergelijking met de grote waarde van dit prachtige project. Al met al is deze uitgave van het Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen een rijke bron voor allen die meer kennis zou willen hebben over de achtergrond van de tekst van het Nieuwe Testament.
De tekst van het Nieuwe Testament is gedrukt in een duidelijke letter. De aantekeningen zijn gezet in een kleiner lettertype. Het boek is uitgegeven op stevig papier. Aan het slot van het boek zijn enkele overzichten opgenomen zoals een tijdlijn, een opsomming van heersers in de tijd van het Nieuwe Testament, een overzicht van parallellen tussen Matteüs, Marcus en Lucas, en een woordenlijst.
D.J. Steensma, Feanwâlden
N.a.v. Army-Jill Levine en Marc Zvi Brettler (red.), Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen, vertaling van The Jewish Annotated New Testament, Second Edition, Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap: Haarlem/Antwerpen, 2024, 934 p., € 65,00, ISBN 978 90 8912 283 4.