De filosoof en politicoloog Roel Kuiper schreef dit boek als onderdeel
van de Christelijk Wijsgerige Reeks. Hij was eerder directeur van het
Wetenschappelijke Instituut van de ChristenUnie, nu hoogleraar in de
Reformatorische Wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op een diepzinnige wijze toont Kuiper aan hoe de samenleving is los gezongen van God, maar ook hoe de Rede - zeg het nuchtere verstand - zich heeft losgezongen van andere reflectiepunten. Met noodlottige gevolgen. Die ontwaren wij in onze tijd aan den lijve. Doorgeschoten individualisme met als kwalijk effect vereenzaming. Doorgeschoten liberalisme met als leuze ?De vrijheid voorop in alles!? Met als kwalijke gevolgen, o.a. het recht om te beledigen of om steeds verder de criteria op te rekken bij abortus provocatus en euthanasie. Het wordt een wereld van de onredelijke redelijkheid en een tijd van intolerantie. We merken dat in de aanvallen op het bijzondere onderwijs ? Art. 23 van de Grondwet. We merken dat in een steeds radicaler eisen van de zogenaamde scheiding tussen kerk en staat, met een beroep op ?neutraliteit?. Het dwaze verstand wil daarbij niet inzien, wijl geen andere reflectiepunten hebbend, dat elk denken en werken getint is door vooronderstellingen, geloof en ideologie; zelfs door de libertijnse opvattingen. In zijn doorwrochte cultuurkritiek stelt Kuiper: ?Deze autonomie-idealen, zijn (nog) krachtig werkzaam, ook in de laatmoderne samenleving. De moderne en laatmoderne mens - de ?laatste mens? aldus Nietzsche - is zich gaan richten op zijn eigen levensproject en zo wordt de aandacht van de mens weggetrokken van zijn verantwoordelijkheden voor de anderen in het hier en nu.?- (pag. 28).
Als tegengif en weerwoord stelt Kuiper daartegenover twee dingen. Allereerst laat hij zien dat ook zogenaamde moderne denkers van vroeger nooit zo radicaal de boel opdeelden. Er was altijd nog wel de notie van het meer van God en mensen. Er was nog het besef dat er zoiets zou kunnen zijn als een God en de ander kwam toch steeds voor in termen van medemens. De utopie dat we het daarmee ook als moderne mens wel kunnen redden heeft gefaald - zeg: de val van de Muren. De utopie van de maakbaarheid van mens en wereld is nu omgeslagen, beter, naar binnen geslagen en wordt nu als persoonlijk ideaal ingevuld. Ik maak er het beste van voor mezelf en dat zal me wonderwel lukken als ik me inzet voor mijn eigen geluk (pag. 66). De vruchten zullen echter bitter zijn nu en in de toekomst: vereenzaming en vervreemding.
Daartegenover staat het tweede tegengif en weerwoord: ?De wereld is schepping van God en de omgeving waar God Zich laat vinden... De structuren en patronen zijn weliswaar bedorven, maar getuigen niettemin nog van een goede en wijze God. Zijn presentie maakt de wereld op een weergaloze wijze persoonlijk?. ?De normatieve patronen van de schepping, vormen de normatieve patronen van ons zijn met de ander.?(pag. 89)
Kuiper wijst dan bijvoorbeeld op Gen. 1, de mens geschapen naar het beeld van God. Mens-zijn is omhelzen (pag. 125). Dat werkt hij uit met woorden als ?liefhebbende betrokkenheid? of ?gemeenschapstrouw?(pag. 131). Dat alles is uiteindelijk geen individuele actie, maar ??n in samenhang en samenspel met alle anderen. ?Moreel kapitaal wordt primair gevormd in verbondsmatige sociale contexten. Daarin wordt de mens niet alleen aangesproken, maar opgeroepen zich zorgend over de ander te ontfermen.?(pag. 135). Daarmee zeg je veel, maar niet alles. Je zult nadrukkelijk moeten aangeven wat dan zo?n verbond in houdt. Voor ons christenen wordt dat gestempeld door wat de Schrift daarover zegt. Dan gaat het over verantwoording voor God, the notion of the binding of God, (pag. 171) en mensen, om recht en gerechtigheid, om ?gevulde? naastenliefde. Meer is te zeggen en uit te diepen. Het zou te ver voeren. Een boek voor (door)denkers.
Assen
Stoffer Otten
N.a.v. Roel Kuiper, Moreel kapitaal, de verbindingskracht van de samenleving, 288 pag., ? 25, --.
ISBN 978-90-5881-392-3. Uitgever: Buijten en Schipperheijn, Amsterdam.