Hebben amuletten echt invloed, ook als je er niet in gelooft? Kun je als
Christen ook bezeten zijn van een boze geest? Hoe kunnen we als kerk
voorkomen dat de boeren, voordat ze gaan zaaien een kip slachten op het
land ter bevordering van de vruchtbaarheid? Voor de kerk in
Noord-Sumatra zijn dit dagelijkse vragen. Je hebt wel gelijk, het gaat beslist beter met me sinds ik naar de kerk ga. Vroeger verliet mijn geest mijn lichaam geregeld en dan moest mijn vrouw de sjamaan roepen om mijn geest weer terug te roepen. Daarvoor moesten we hem flink betalen. Sinds ik naar de kerk ga, heb ik de diensten van de sjamaan veel minder nodig, dat is mooi. Ik voel me beter. Maar waarom zou deze nieuwe krachtbron, Jezus, de oude (de sjamaan) uitsluiten? Als ik ananas plant hoef ik de papayaboom toch niet om te hakken?
Micha, de jonge dominee in het Batakdorp, vindt het lastig een antwoord te geven. Hoe leg je uit dat het een verschil is van dag en nacht? De mensen in het dorp zien de sjamaan als een werker van het licht. Er zijn namelijk ook tovenaars die vervloekingen over mensen uitspreken zodat ze ziek worden. En dan maakt de sjamaan je weer beter. Hoe kun je daar nu iets op tegen hebben?
Micha probeert te vertellen dat de macht van Jezus niet los verkrijgbaar is en dat de Here God geen tweede naast zich duldt, maar het valt niet mee dat uit te leggen aan deze mensen die tot geloof in Jezus gekomen zijn doordat ze zijn kracht gezien hebben. Waarom duldt Jezus geen sjamaan naast zich?
Demonologie en voorouder-leer
Micha is van een nieuwe generatie predikanten. De oudere generatie kreeg een theologieopleiding die helemaal op westerse leest geschoeid was. Dat betekende dat deze predikanten (net als de buitenlandse zendelingen) nauwelijks christelijke antwoorden hadden op de geestelijke vragen van de animistische bevolking. Bijvoorbeeld wat te doen als je vervloekt bent, welke data gunstig zijn voor een bruiloft, hoe je spoken wegjaagt, wat God zegt over het planten van een akker en de bouw van een huis, welke rol overleden voorouders hebben in het christelijk geloof en of je als christen ook bezeten kunt zijn. De westerse theologie heeft over het algemeen niet heel diep nagedacht over deze vragen en in een westers geori?nteerde theologische opleiding spelen demonologie en voorouderleer geen rol van betekenis.
Bijgeloof?
Moderne westerlingen1 vinden het idee van spoken en gunstige of ongunstige data puur onzin en achterhaald bijgeloof. Hun wereldbeeld bestaat uit twee niveaus: het aardse (natuurlijke) en het hemelse (bovennatuurlijke). De aardse ?laag? is het gewone dagelijks leven van huizen bouwen, auto?s repareren, kinderen opvoeden. Ook ziekten, lichamelijk of psychisch, vallen voor westerlingen onder deze aardse, natuurlijke laag. Daarboven bevindt zich het hemelse, bovennatuurlijke: God, vergeving van zonden, wonderen.
Het animistische wereldbeeld heeft echter drie lagen. Tussen het aardse en het hemelse zit een tussenlaag: aards, maar bovennatuurlijk. Spoken, amuletten en overleden voorouders ? een animistisch dorp is er vol mee, maar de westers opgeleide zendeling of dominee heeft er letterlijk niks over te zeggen, omdat hij er nooit iets over geleerd heeft. Hij heeft het over het bovenste niveau (God en eeuwig leven in de hemel) en over het onderste niveau (ethische vragen) maar het middenniveau valt buiten zijn gezichtsveld. 2
Het negeren van het middenniveau heeft ernstige gevolgen. Als de kerk geen antwoord heeft op wezenlijke vragen van de mensen blijft een belangrijk deel van hun leven buiten de lichtkring van het evangelie.
Geen probleem
Zolang de dominee het alleen over het bovenste en het onderste niveau heeft, ziet de jonge gemeente geen enkele reden om geestelijk niet van twee walletjes te eten. Vaak heeft de kerk dit soort dingen ook gewoon gezien als onderdeel van de Batakcultuur. ?Als die mensen tot diep in de nacht willen dansen bij een begrafenis, waarom zou je dat verbieden?? De westers geori?nteerde kerk zag het probleem niet, omdat ze het bestaan van het middelste niveau ontkende. ?Dat bijgeloof zal vanzelf wel verdwijnen als mensen wat beter worden opgeleid,? dacht men.
Syncretisme
Gevolg is een syncretistische vermenging van animisme en christendom, waarbij bijvoorbeeld op een begrafenis eerst de dominee spreekt en de rouwende familie vervolgens offers brengt aan de geesten van de voorouders.
Op de theologische hogeschool waar ik lesgeef, zien we geregeld dat de eerstejaars studenten amuletten dragen. V??r ze uit het dorp naar de grote stad gaan om voor dominee te gaan leren, brengt hun vader hen naar de sjamaan die ze een ?ingestraalde? ketting of een met kruiden gevulde ring geeft die ze moet beschermen tegen de gevaren van de stad. Veel van hen zijn geregeld bezeten, praten dan met rare stemmen en kronkelen op de grond. Tot voor kort wisten docenten en medestudenten dan niet veel anders te doen dan knoflook aandragen en met occulte middelen de boze geesten wegjagen. Wie beweerde dat je geen knoflook nodig had, maar alleen de naam van Jezus werd als pi?tistisch en overgeestelijk gezien.
In de Naam van Jezus
Gelukkig is er verandering gaande. Traditionele kerken zijn in de leer gegaan bij Pinkstergemeentes en vooral bij de bijbel zelf. Wat is een christelijke manier van duiveluitdrijving? Hoe weet je of iets van God is of van de boze? Kunnen overleden mensen invloed op ons leven hebben? De bijbel blijkt er verrassend veel over te zeggen.
Nu maken alle eerstejaars een bevrijdingsavond mee, waar ze in Jezus? Naam de banden verbreken met de sjamaan en alle occulte machten. Vaak zien we dat de demonen hun slachtoffers niet zomaar laten gaan en dat hun amuletten moeten worden afgedaan voordat mensen weer tot zichzelf komen.
Vervuld van de Heilige Geest
Nadat je bevrijd bent moet je wel vervuld worden met de Heilige Geest. Anders komen de boze machten met dezelfde vaart weer terug. De Heilige Geest is ook het antwoord op veel vragen naar leiding in het dagelijks leven, bijvoorbeeld het kiezen van een trouwdatum. Jezus is Heer over alle aspecten van het leven, ??k over alle machten en krachten in de hemel en op aarde.
Alice Langbroek
Alice Langbroek is theologe en woont sinds 2005, samen met haar man Evert, in Indonesi? en geeft les aan een predikantenopleiding in Medan.
1. Bedoeld wordt mensen van na de Verlichting en voor het Postmodernisme
2. Ontleend aan Hiebert, The Flaw of the Excluded Middle (Missiology: An International Review 10.1 (January 1982): 35-47. Op Internet is het artikel digitaal beschikbaar