Dr. J.P. Fokkelman is een kenner van Semitische talen en doceerde tot
2001 klassiek-Hebreeuwse literatuur aan de universiteit van Leiden.
Samen met Dr. W.J.C. Weren redigeerde hij het enige jaren geleden
verschenen vuistdikke boek ?De Bijbel literair?. Jan Fokkelman leest de
Bijbel als literatuur. In een van zijn inleidingen in het net genoemde
boek gaat hij in op de vraag of de Bijbel niet in de eerste plaats een
moreel en spiritueel monument is. Een voor ons herkenbare vraag! De
Bijbel wordt toch naar ?beneden? gehaald wanneer wij Het Boek literair
gaan behandelen? Fokkelman onderschrijft weliswaar de morele en geestelijke kant van de Bijbel maar, zo voegt hij er direct aan toe, alleen in samenhang met het inzicht dat de boeken van de Bijbel een product van verbeeldingskracht zijn. En dat die boeken slechts tot hun recht komen als de lezers antwoord geven met hun verbeeldingskracht. Onder literair verstaat Fokkelman ten eerste dat alle Bijbelboeken zorgvuldig zijn geschreven, ten tweede dat de meeste boeken een creatief gebruik van taal vertonen en ten derde dat een behoorlijk aantal boeken zeer goede (Fokkelman gebruikt het woord ?virtuoos?) taalbeheersing laten zien. Kortom Fokkelman slaat het schrijverstalent van de auteurs van de Bijbel hoog aan. Reden te meer om als lezer goed te luisteren naar de tekst die bewust zo geschreven is als die geschreven is. De inhoud is met voorbedachten rade in een bepaald jasje gegoten. In een ander boek (Oog in oog met Jakob) vermeldt hij: ?Bovendien willen de Bijbelschrijvers (oorspronkelijk vaak sprekers) hun visie op God, mens en wereld op geen enkele andere wijze uiten dan als vertellers en dichters, dus op de wijze van het kunstwerk.? Ik ga hier voorbij aan het gegeven dat Fokkelman het heeft over ?hun visie?. Waar het mij om gaat is dat het er volgens hem vooral op aankomt met deskundigheid te lezen. Eenvoudig Bijbellezen lijkt er niet meer bij te zijn. En daarmee leg ik wel direct de vinger op de zere plek. Dat neemt niet weg dat de boeken van Fokkelman wel een wereld laten opengaan. Inderdaad die man kan lezen! En de vruchten van dat lezen deelt hij gelukkig met ons. Laten we zijn laatste pennenvrucht ter hand nemen: Het boek Job in vorm.
Tellen
Soms kun je een inleiding van een boek overslaan. Bij dit boek zou dat niet mijn advies zijn. De schrijver neemt de tijd om in te gaan op termen als ?vers?, ?colon?, ?strofe? en ?prosodie?. Aangezien het grootste deel van het Bijbelboek Job dichtwerk is krijgen we een korte introductie in de wereld van de po?zie. Omdat de dichter een kunstwerk maakt heeft het ook zin om te tellen. Ik noem twee voorbeelden. Het boek Job bestaat uit 412 strofen (elke strofe bestaat uit twee of drie verzen). Het blijkt dat in precies de helft (206) van die strofen Job aan het woord is. Frappant is dat de helft (103) van de door Job uitgesproken strofen tweeregelig zijn en de andere helft drieregelig. En wat te denken van deze vondst: de eigennaam Job komen we 56 keer tegen. In de slothoofdstukken geeft Job twee keer antwoord aan God in, jawel, totaal 56 woorden. Citaat: ?Maar Job, wisten we al, is degene wiens eigennaam precies 56 maal voorkomt in het boek, de man die de eerste debatronde afsloot met 560 woorden (de hss.12-14) en er dus tienmaal minder nodig heeft als hij God ontmoet.? En vervolgt hij dan: ?Dat valt allemaal moeilijk toe te schrijven aan toeval.? (pag.250).
Inhoud
Job is een boek dat niet direct toegankelijk is. Jaren geleden las ??n van mijn medestudenten na de maaltijd een gedeelte voor uit Job. Toen ze klaar was vroeg ze of ons als luisteraars iets was opgevallen. Nee, dat was niet het geval. Dat vond zij vreemd want ze had bij het lezen telkens een vers overgeslagen. Het was ons niet opgevallen! Fokkelman geeft eerst de volledige vertaling van het boek en in een apart deel, achterin, wordt elk hoofdstuk uitgebreid toegelicht. De vertaling is prettig leesbaar. Het oog wil ook wat: na elke strofe is een witregel opgenomen en per vers blijkt duidelijk of het uit twee of drie delen bestaat. Elke strofe geeft een gedachtegang weer zodat de voortgang van de uiteenzettingen van de sprekers goed te volgen is. De structuur van Job wordt helder neergezet. Bij de verklaring maakt hij regelmatig een ?tussenstop? om conclusies te trekken uit de net behandelde hoofdstukken.
Job 42:6
Dit is een bekende tekst. Het is de laatste zin die Job uitspreekt. De Statenvertaling luidt hier: Daarom verfoei ik (mij), en ik heb berouw in stof en as. In de NBG 1951 staat: Daarom herroep ik en doe boete in stof en as. En de NBV 2004 heeft als vertaling: Daarom herroep ik mijn woorden en buig ik mij, zoals ik hier zit in het stof en het vuil. Fokkelman gaat een andere kant op en kiest voor: Daarom heb ik er genoeg van, maar ik ben getroost over stof en as. Hij laat het ?daarom? in de vertaling terugslaan op vers 5 waar Job aangeeft slechts ?van horen zeggen? van God had gehoord en dat hij, Job, nu God met zijn oog heeft gezien. Door de ontmoeting met God ? Fokkelman spreekt van ?eersterangs kennis van God ? heeft hij de ?basis, de reden en de stimulans? gekregen om te zeggen: ?ik stop ermee, ik ben getroost?. ?Berouw in stof en as? of ?Getroost over stof en as?. In het eerste geval zien we een zondige Job die God ontmoet heeft op een bepaalde plek (stof en as) zitten. In het tweede geval ontmoeten we Job als een mens die God heeft gezien en daaruit troost heeft ontvangen in zijn lijden en nietigheid (stof en as). Dat woord troost komt trouwens niet uit de lucht vallen. Het blijkt een sleutelwoord te zijn. Aan het begin van het boek komen de vrienden om te troosten. Halverwege het boek noemt Job hen ?ellendige troosters? en in 42:11 lezen we dat de vrienden nu wel troosten. Ik ben benieuwd hoe beter in het Hebreeuws geschoolden dan ik tegen Fokkelmans vertaling aankijken. De zijne spreekt mij wel aan.
Leeslint
Op pagina 262 laat de schrijver zich even gaan. Hij houdt daar een korte tirade tegen de leer van de erfzonde. Dat had wat mij betreft niet gehoeven. Het boek is overigens keurig verzorgd. Wat ik miste was een leeslint. Of misschien wel twee. Geen overbodige luxe aangezien de lezer regelmatig heen en weer moet bladeren tussen vertaling en verklaring. Ik heb het boek ervaren als een boeiende ontdekkingstocht.
Groningen
N. Vennik
N.a.v. Het boek Job in vorm. Een literaire vertaling met toelichtingen. Uit het Hebreeuws vertaald, geannoteerd en ingeleid door Jan Fokkelman. Uitgeverij SUN ? Amsterdam 2009. 276 pagina?s, gebonden met stofomslag, ISBN 978 90 8506 7979, prijs ? 34,90.