We waren weer bij elkaar in een veelkeurige groep. Het dessin van jasjes
en dasjes, voor zover gedragen, varieerde van hel rood en geblokt tot
degelijk zwart of grijs met streep. Ooit sprak onze voorvader, predikant
ds. Van Velzen, tegenover een hervormde collega de historische woorden:
?Ulieden hebt leervrijheid, maar wij hebben kleervrijheid.? Evenwel, om elke Jood een Jood-collega te kunnen zijn, had ik diverse kledingstijlen meegenomen. Hoe vrij ook, kleding maakt nog wel degelijk verschil uit onder ons corps. Wie een zwierig licht kostuum draagt, moet niet verrast opkijken, dat hij daarmee als lichte dominee wordt afgeserveerd, zo niet afgeschreven. U doet dat ook! Ik zet zo de predikant even centraal. Het ging deze conferentie over de prediking, met als thema Trouw en tijdig.
U op mijn bureau
Trouw aan Schrift en belijdenis, zo u wilt, in de lijn van onze cgk-traditie. En ?tijdig?, toegesneden en toegepast op de actualiteit en de situatie van de hoorder. U moet bij het maken van de preek als het ware op het bureau van de predikant zitten. De bijbeltekst en uw toestand en situatie moet in verband met elkaar worden gebracht, evengoed als de situatie in deze wereld vol onrecht en geweld. Daarbij heeft de predikant te bedenken dat het Evangelie wel voor de mens is, maar niet naar de mens. Principieel zit ons kritiek op de preek ingebakken. Ondertussen is de standaard wel, wat Jezus zegt: ?Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: ?Wie ontvangt die Ik zend, ontvangt Mij, en wie Mij ontvangt, ontvangt Hem die Mij gezonden heeft.?, Joh 13:20. En eerder: ?Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u, de ure komt en is nu dat de doden naar de stem van de Zoon van God zullen horen, en die zullen leven.?,Joh 5:25. Het preekwerk is representatie en proclamatie en bij machte doden tot leven te wekken. Paulus noemt dat in de Korinthebrief: ?Wij zijn gezanten van Christus?. Het verkondigen van het Evangelie is bediening van het heil. Niet ten onrechte schreef de befaamde theoloog Miskotte van ?het waagstuk der prediking?. Maar goed, ik draaf al vooruit...
Preek maken
Onlangs kreeg ik een vraag van een kind van de nevendienst: Hoe maakt dominee nu eigenlijk zijn preek? Het kleine schaap had daar kennelijk geen voorstelling van. Heel veel gemeenteleden, tot ambtsdragers aan toe, ook niet trouwens. De jeugd denkt mogelijk dat we dat net zo doen als zij bij een spreekbeurt of presentatie: veel knip en plakwerk via internet. Schertsend krijg je soms te horen: ?Lekker makkelijk hebben die dominees het tegenwoordig, ze plukken ze zo van het net?; bijvoorbeeld van www.preken.nl. ?k Zou daar niet te hard op rekenen, want eerlijk, dat werkt voor geen meter. Wel kun je natuurlijk kennisnemen van hoe anderen daarover gepreekt hebben. Dat is feitelijk niet veel anders dan wat vroeger gebeurde, een preekbundel raadplegen van mogelijk illustere voorgangers of echte preektijgers, zoals we dat noemden. Of, wat bij de voorbereiding veel op het bureau lag en ligt, een postille: preekschetsen met aanwijzigen over de bijbeltekst en achtergronden en preektips. Ik moet u zeggen: Hoe meer boeken op mijn bureau, hoe slechter mijn preek. Wanneer mijn vrouw de koffie d?r niet meer op kwijt kon, dan wist zij wel hoe ver het was: hij worstelt. Ouderen hebben daar wel weet van en betrokkenheid op. Vroeger wist men de studeerkamer een heilige plaats, met name des vrijdags en des zaterdags. Verhalen doen de ronde dat domineeskinderen dan op hun tenen door het huis moesten: ?Ssst... vader maakt zijn preek!? Verhalen doen de ronde over predikanten eertijds die in nacht en ontij doorworstelden - heb je het woord weer - om des zondagsmorgens, de heilige grond met bezwaard of verlicht gemoed, naar gelang het al of niet gelukt was, te verlaten, om de kansel te bestijgen teneinde het Woord Gods ten leven of ten dode te bedienen. De stop voor het trapje was illustratief. Ik zag er staan als met een mud meel op de rug; anderen rechtstandig als een kloeke ridder in de Godsstrijd.
Ik bid voor u
En de oudere hoorders waren daarvoor eerst bidders. Bidders voor de dominee. Niet pas in de kerk, maar al de dagen daarvoor, juist ook in die soms prangende uren van het preken maken. Regelmatig zei iemand tegen mij, aan het einde van een bezoek: ?Dominee, ik bid voor u.? Daarmee doelden ze vooral op de dominee in zijn preken maken. Ze ?baden je vol? in die dagen vooraf en op de zondag. Eerlijk, wat heeft zo?n betrokken woord me vaak de moed gegeven om met elan de preek verder te maken. Wat een les trouwens voor ieder van de hoorders nu! Ik hoor het nu weinig meer, van dat bidden voor de dominee. Of zelfs maar van het bidden voorafgaand aan de kerkgang en nog minder van het bidden persoonlijk na binnenkomst in de kerk. Ik herinner mij dat in Hoogeveen de mansbroeders de kerk binnenkwamen, de bank inschoven, bleven staan en baden, sommigen in de pet, en daarna pas gingen zitten. Nu is het soms, dat je de hoorders als predikant en kerkenraad als een troep schapen door de gangpaden vooruitdrijft naar hun plaatsen, zo op het nippertje is men aanwezig of zet men zich onder je gehoor. Naar de toepassing dan maar: Bent u voordat u hoorder bent van een preek, ook zo eerst bidder geweest voor uw dominee en voor uzelf? Beoefen dat, probeer het uit en u zult een geweldige ontdekking doen! En ?t is mij tot troost te weten, hier zitten niet alleen hoorders, maar hoorders die gebeden hebben om een zegen voor jou als predikant en voor zichzelf. Dat kan niet mis gaan! Maar goed, ik draaf weer vooruit...
Uitleg en toepassing
Prof. Dr. A. Baars was gevraagd om een update van de Christelijke Gereformeerde prediking te geven. Hoe werd en wordt er gepreekt in onze kerken? Hoe hebben predikanten door de tijd heen op de Hogeschool en nu op de Theologische Universiteit geleerd preken te maken en te houden? Ik kan onmogelijk de hele lezing weergeven uiteraard. Enkele kernen er uit die bij mij bleven haken. Zo vergaat het u immers ook bij een preek. Enkele kernen hou je vast, althans dat wil ik hopen. We mogen dankbaar zijn voor wat een Prof. Wisse en een prof. Kremer en uiteraard een Prof. Velema ons als predikanten hebben aangedragen. Ik noem die namen om verhalen bij u ouderen los te maken. Namen die iets zeggen, iets doen. En dat is niet alleen maar nostalgie. Het is voor ons zo links en rechts als dominees ook een openbaring, een eyeopener, geweest van hoe het moest. Samen te ballen in de term: Schriftuurlijk-bevindelijk. Daarmee zeg je feitelijk nog niet zoveel over: Hoe moet dan ?technisch gezien? de preek opgesteld zijn? De meesten van ons zullen vertrouwd zijn met de opzet van de preek in ?uitleg en toepassing?, zo mogelijk met een thema en de klassieke drie punten. Dat had wat. De gedachte achter de tweedeling uitleg en toepassing is, dat de verklaring van Gods Woord de overhand moet hebben. Wat staat er nu precies in zeg Joh 3: 16? Wat is het verband? Wie zegt het en wanneer en met welk doel? Dat moet bestudeerd in de studeerkamer vooraf. Niet dat alles daarvan op de kansel moet klinken. Preken is geen lezing of college. Maar de grondlijnen daarvan moeten de hele preek dragen en stempelen. Dus niet dat wat de dominee denkt; niet dat wat de dominee erbij illustreert, maar de uitleg. Daarna, beter vandaaruit moet de toepassing opkomen en volgen. Vroeger werd dat snijpunt gekenmerkt door de tussenzang; nu nauwelijks meer. Bij de toepassing komt ter sprake wat dit Woord van de Here ons nu te zeggen heeft; wat de Drie-enige God daarmee in ons en in de wereld wil bewerken. In de toepassing wordt dat Woord betrokken op het leven van alledag in zijn zondigheid, gebrokenheid, zijn vreugde en verdriet; in zijn zoeken naar de Here en in zijn onverschilligheid. ?Het goud van het Woord in pasmunt uitgedeeld?, zo hoorde ik zeggen op de conferentie. En zo is het. Vandaag hoor je wel de term ?doelgericht preken?. Wel in de opzet uitleg en toepassing, inclusief thema en drieslag, zat en zit een sterke doelgerichtheid: Het Woord van God laten uitspreken om geloof te bewerken en te versterken. Nu maar even een tussenzang en de volgende keer verder over u, de hoorder.
Assen
Stoffer Otten vDm