Een open geheim (2 en slot)
In dit tweede artikel gaan we nader in op het boek van McGrath. Een boek waarin de schrijver zijn natuurlijke theologie of aanzetten daartoe uiteenzet.
Waarheid, schoonheid en goedheid
McGrath wijst erop dat natuurlijke theologie meer is dan nadenken (verstand) over de natuur in relatie tot God. Natuurlijke theologie gaat ook over het emotioneel aangeraakt worden door de natuur. Ook over het handelen aan en binnen de natuur. Christelijke natuurlijke beperkt zich niet tot wat het verstand alleen aandraagt. De werkelijkheid is er niet alleen om waarheid te ontdekken (bewijzen te leveren, de werkelijkheid analyserend in stukjes knippen) maar ook om de schoonheid ervan te zien. Is de natuur ook bron voor het goede, voor de ethiek, zo vraagt McGrath zich tenslotte af. Laat tien mensen het goede afleiden uit de natuur en je krijgt tien verschillende ethieken. Wat McGrath stelt is dat de christelijke traditie een manier biedt om de natuur te zien die het mogelijk maakt de goedheid ervan waar te nemen. De natuur is niet volmaakt. Maar ze wórdt het wel. In Jezus Christus.
C.S. Lewis
Het lezen van dit boek bracht me opnieuw in aanraking met de bekende apologeet (verdediger van het geloof, in dit geval het christelijk geloof) C.S. Lewis. Hij komt vooral ter sprake bij het onderwerp schoonheid van de natuur. Lewis stelt dat we een instinct voor het hogere bezitten. Er woont in ons een gevoel verlangen “naar een wereld waaruit we op dit moment verbannen zijn, en dat we ons maar half herinneren.” Als we denken het gevonden te hebben en een naam aan hebben gegeven blijkt het verlangen er nog steeds te zijn. Onze zoektocht naar schoonheid is volgens Lewis eigenlijk een zoektocht naar de bron van die schoonheid. Muziek, bijvoorbeeld, is zo’n plek van schoonheid maar die muziek is niet de bron ervan! Wat het christendom te bieden heeft? Die kan dat oorspronkelijke verlangen vervullen. Het verlangen “om dwars door de natuur heen, binnen te gaan in die pracht die ze zo onbestendig weerspiegelt.”
Natuurlijke theologie?
Alles overziende bekroop me bij lezing van het boek het gevoel dat McGrath weliswaar prachtige dingen zegt over christelijke natuurlijke theologie maar daarbij vraag ik me wel af of die zaken indruk maken op mensen die niet in God geloven. Scharnierpunt is toch wat God deed en doet in Jezus Christus. Daar draait zijn verhaal om. Inderdaad door Gods redding in Jezus Christus en mijn vertrouwen op Hem verandert mijn ‘kijk’, mijn ‘zicht’ op de werkelijkheid. En McGrath laat in het boek de rijkdom van die ‘kijk’ zien. Dat maakt het boek het lezen waard, voor een gelovige. Of het een atheïst overtuigt waag ik te betwijfelen. Ook McGrath kan niet heen om het adagium van Blaise Pascal: het hart kent zijn redenen, die de rede niet kent. In het hart vallen de beslissingen. Dat is ook – gelukkig – bij McGrath het geval. Jezus is blijkbaar zijn Heer. En daarmee veranderde ook zijn kijk op Gods wereld. Die ‘kijk’ deelt hij met ons. En die ‘kijk’ is zeer verrijkend. Maar of hij daarmee een natuurlijke theologie aanbiedt dat is nog maar de vraag… De sleutel van het ‘open geheim’ is de Here Jezus terwijl natuurlijke theologie nu juist tot God wil komen buiten Jezus om. En dat lukt zelfs (of: ook) McGrath niet met de door hem voorgestelde natuurlijke theologie. Ook de hiervoor genoemde Lewis zal dat niet lukken. Wat wel (weer) helder wordt in dit boek is dat een mens, theïst of atheïst, de werkelijkheid hoe dan ook door een bepaalde bril bekijkt. ’Een open geheim’ laat zien dat de christelijke bril zo slecht nog niet is!
Niet eenvoudig
Dit boek is geen eenvoudige kost. Je moet ervoor gaan zitten. Een boek is het voor degenen die zich echt voor dit onderwerp interesseren. Het brengt je in aanraking met psychologie, kunst, literatuur, wetenschap, bijbelse theologie. Om een indruk te geven: achter in het boek zijn 53 pagina’s ingeruimd met geraadpleegde boeken. En dan heb ik het nog niet eens over de 92 bladzijden met voetnoten. Het boek is dik genoeg; er blijft nog genoeg over om te lezen.
Ach, wat is veel weten, wat is belezen zijn? Op pagina 11 plaatst de schrijver een citaat van Isaac Newton (1643-1727), de grote natuurkundige én theoloog: Ik lijk slechts op een jongen die aan de zeekant speelde, en er plezier in vond om af en toe een gladdere kiezel of een mooiere schelp dan gewoonlijk te vinden, terwijl de enorme oceaan van de waarheid daar onverkend voor me lag. Zo heeft ook McGrath wat kiezels en schelpen opgepakt en ons die voorgehouden. Met name wat hij schreef over de Jezus en de gelijkenissen en de ‘ik-ben-uitspraken’ vond ik sterk.
Taalfouten
Jammer dat de eerste druk veel fouten bevat. Ik erger me niet snel over een druk- of taalfoutje maar dit is toch echt te gek. Het zijn over het algemeen spelfouten; de ene keer hinderlijk en een andere keer zeer hinderlijk. Aangezien de tweede druk een herziene druk is hoop ik dat er met een stofkam door de tekst is heengegaan om deze fouten eruit te halen. Van een boek dat op één eurodubbeltje na 40 euro kost mag dat zeker verwacht worden. Dus ik raad de geïnteresseerde lezer de herziene tweede druk aan.
Groningen
N. Vennik
N.a.v. Een open geheim. Natuurlijke theologie als brandpunt van geloof, kunst en wetenschap. Auteur: Alister McGrath. Uitgeverij Kok, Kampen – 2009 (tweede herziene druk in maart 2010). 441 pagina’s, paperback, ISBN 978-90-435-1647-1, prijs € 39,90.