Bouwen aan respect met passie voor waarheid (1)
‘Onze kinderen gaan het in aantal winnen van jullie kinderen’, zei een Turkse immigrant tegen zijn katholieke buren. Een sticker op een autobumper meldt een tekst van moslimzijde: ‘Islam – onze religie vandaag, jouw religie morgen’. Het is olie op het heilige vuur dat opvlamt bij zich bedreigd voelende autochtonen: ‘Dit is dus hún missie. Dit toont het ware karakter van de islam, een godsdienst die wil overheersen.’
Wie aan deze oprukkende islam een halt wil en kan toeroepen, vindt massaal support. Velen vinden dat Europa verandert in een Eurabia* door een Arabisering, en erger nog een islamisering, met de toevloed van migranten en vluchtelingen. Als water op land
Anderen houden het er op dat de moslims in Europa steeds westerser gaan denken en handelen. Moslimse jongeren geven bijvoorbeeld net als anderen de voorkeur aan een kerngezin met twee kinderen. En als het gaat om hun geloof zoeken ze een vorm die past bij hun leven in een modern, westers land. Er is geen islamisering van Nederland maar een vernederlandsing van de islam. Moslims in onze samenleving veranderen immers onder invloed van het westerse denken. De meesten zijn sowieso niet zo bezig met de islam als geloof. Het hoort bij hun identiteit vanwege hun afkomst, maar hun leven wordt gestempeld door andere zaken zoals werk, school, leven in twee culturen (thuis en Nederland), de relatie met ouders. Zij zoeken een islam die bij hen past, veelal een islam die aansluit bij het moderne leven. Sommigen zijn teruggegaan naar hun roots en hebben zich verdiept in de islam en komen uit bij een spirituele, sympathieke islam. ‘De islam is als water dat de kleur aanneemt van het land waarop het terecht komt’, zo luidt een spreekwoord. Dat is dus een islam die divers en flexibel is. Zo beleven moslims in westerse landen hun geloof. Denk alleen al aan de vele opvattingen onder moslims zelf, als het gaat om de hoofddoek voor meisjes. Wat moslims meenemen aan tradities uit hun thuisland is trouwens meer gerelateerd aan hun cultuur dan aan hun geloof.
Waar gaan we heen?
Wie heeft gelijk? Zij die geloven dat zich een Europese islam òf een Eurabia ontwikkelt? Eurabia leeft bij hen die geloven dat het Europese christendom op sterven na dood is en dat de islam haar plaats inneemt. Of dat er een oorlog gaande is tussen die twee, zoals de documentaire ‘Rijssens stille oorlog’ in het najaar van 2010 wilde aantonen. Een ‘reality check’ is nodig, zo stelt hoogleraar Geesteswetenschappen en Europa kenner Philip Jenkins. We kunnen niet ontkennen dat de kerk in grote delen van Europa nauwelijks bloeit, zo merkt hij op. Maar om te stellen dat de kerk aan het verdwijnen is, is op basis van statistische gegevens onjuist. En de toename van het aantal moslims door migratie en geboorteaanwas is lager dan velen geloven. Een vraag die daarbij tevens van belang is, is in welke mate en op welke wijze de islam zich zal manifesteren de komende jaren. Gaat het om een fundamentalistische islam met djihadistische strijders of om gematigde moslims, die meer in culturele dan in geloofsinhoudelijke zin moslim zijn? En meten we het aantal moslims af aan hun herkomst van Marokko of Turkije, of aan hun betrokkenheid bij de moskee en het zich houden aan de geloofsplichten?
Enkele cijfers
Statistieken laten weten dat er in Europa 551 miljoen christenen zijn. We hebben het dan over ‘culturele christenen’. Het aantal christenen dat betrokken is bij een gemeente is veel lager: zo’n 60-70 miljoen. De kerk raakt op sommige plaatsen verzwakt, maar op andere plaatsen is ze vitaal en duidelijk present in de samenleving. Soms zijn het jonge christenen die het aloude geloof op een nieuwe wijze beleven en vormgeven, soms gaat het om kerken van immigranten. Ook de oude, geïnstitutionaliseerde kerken maken soms een herleving mee.
Het aantal moslims in Europa wordt geschat op 54 miljoen. De landen waar relatief de meeste moslims wonen, liggen in Oost-Europa. In Rusland wonen, in absolute getallen, de meeste moslims: 25 miljoen. Wat West-Europa betreft is er pas sinds de tweede helft van de vorige eeuw een sterke toename. Met name door gastarbeid zijn moslims hiernaartoe gekomen uit landen rondom de Middellandse Zee. Hun aantal is binnen de Europese Unie momenteel gelijk aan het aantal inwoners van Nederland: 16 miljoen. Er uit springen Frankrijk (5,5), Duitsland (3,3), Groot-Brittannië (1,5) Bulgarije (1,1) en Italië (1). In Nederland ligt het aantal op 850.000.
Wat kunnen we verwachten?
Zal dit aantal de komende jaren explosief toenemen door de grootte van moslimgezinnen? Bernard Lewis, Midden-Oostenspecialist en emeritus professor van de Princeton universiteit in Amerika, gaat daarvan uit en spreekt van ‘een Europa dat door moslims wordt overgenomen en zich overgeeft aan de islam zonder enig verweer’. Jenkins komt met heel andere conclusies. Niemand zal ontkennen dat Europa de komende decennia zal worstelen met vragen door de presentie van moslims en aspecten van het geloof en de cultuur die zij meenemen, maar dat is iets anders dan de dreiging van een complete islamisering van Europa. Moslims zullen, net als christenen, hun best moeten doen zich te handhaven in een geseculariseerde omgeving. Een onderzoek in Frankrijk toont aan dat slechts 5% van de moslims de moskee met enige regelmaat bezoekt. Eén derde van hen geeft aan zich te houden aan het verrichten van de gebeden. Het aantal moslimjongeren dat de islam innerlijk vaarwel zegt, wordt nog beperkt door het Wilderseffect. Dat klinkt paradoxaal omdat Wilders de islam juist wil bestrijden en inperken. Maar het effect van zijn optreden is dat moslimjongeren op zoek zijn gegaan naar hun roots en onder druk van het anti-islamisme juist kiezen voor (een spirituele versie van) de islam.
Visies botsen. Verschillen worden scherper en de afstand tussen groepen in de samenleving groter. We hebben stilgestaan bij de huidige ontwikkelingen en de te verwachten ontwikkelingen in Europa. Het volgende artikel gaat over onze visie op de islam en onze houding als christenen tegenover moslims die onder ons zijn komen wonen.
Herman Takken
Stafwerker Evangelie & Moslims
* De term komt van Philip Jenkins, schrijver van ‘Gods Continent. Christianity, Islam and Europe’s Religious Crisis’.