Weg uit de religieuze crisis in Europa
Veel Amerikanen vinden de Nederlandse verdraagzaamheid, vooral op seksueel gebied, een schandaal waaruit een gevaarlijk liberalisme spreekt. Dat liberalisme uit zich eveneens in een extreme vorm van multiculturalisme.
Eurabië
De opkomst van de islam in Nederland wordt gezien als een waarschuwing voor de consequenties van dit liberale beleid. Sommige Amerikanen waarschuwen zelfs voor een toekomstige ‘Islamitische Republiek der Nederlanden’. Wat Europa betreft leeft de vrees dat het zal uitlopen op een werelddeel dat ‘Eurabië’ zal heten.
Voor veel (christelijke) Nederlanders roept dit herkenning op. Zij hebben de vrees dat ons land zal worden overspoeld en beheerst door de islam. Dat daardoor het christendom hier te lande misschien wel zal worden weggespoeld.
Feiten en interpretatie
Voor hen, en voor ieder ander die zowel geïnteresseerd is in de toekomst van Europa en Nederland, als in de relatie tussen het christendom en de islam in ons werelddeel, is het goed dit boek van Jenkins te lezen. Hij heeft zich grondig verdiept in zijn onderwerp. Met grote kennis van zaken zet hij heel veel feiten op een rijtje. Bovendien geeft hij aan die feiten een aannemelijke interpretatie. En hij schetst een mogelijk toekomstbeeld van Europa.
Enkele van de voornaamste feiten zijn deze. De instroom van mensen uit islamitische landen zal voor heel Europa betekenen dat hoogstens 20% van de bevolking van islamitische afkomst zal zijn. De meerderheid van die 20% zal zich meer of minder aanpassen aan de gewoonten in hun nieuwe land.
Een minpunt naar het oordeel van Jenkins is dat er over dé islamieten wordt gesproken, terwijl er onder hen een grote verscheidenheid is, net zo groot als onder christenen.
Naar zijn overtuiging worden terroristische en fanatieke uitingen van een islamitische min-derheid mede veroorzaakt uit verzet tegen de liberalisering van de meerderheid. Datzelfde geldt ook voor uitingen van eerwraak en huiselijk geweld.
Jenkins wijst erop dat in de afgelopen veertig jaar enkele miljoenen Afrikanen en Aziaten van traditioneel georiënteerde, door de islam gedomineerde samenlevingen verhuisd zijn naar Europa waar anders wordt gedacht over vrijwel elk aspect van sociale verhoudingen en politieke structuren. Dat maakt het onvoorstelbaar dat er geen conflicten zouden ontstaan.
Maar wie ziet hoe het gaat, kan onder de indruk zijn van de mate waarin waarden en overtuigingen al naar elkaar zijn toegegroeid. Daarom denkt Jenkins dat de meeste islamieten in Europa zich op hun gemak voelen bij sociale en religieuze diversiteit. Ze zien de voordelen van een leven in een atmosfeer van officieel secularisme. Daarom trekt Jenkins op bladzij 185 de volgende conclusie: “Als de islam zich in het multireligieuze Europa zó ontwikkelt, is de toekomst allesbehalve somber.”
Europese elite
Dat de ontwikkeling zo zal gaan, is echter niet gegarandeerd. Naar het oordeel van Jenkins zal het mede afhangen van de opstelling van de Europese politici. Bij hun optreden en dat van de Europese elite heeft Jenkins vragen.
Zo vindt hij het verbazingwekkend dat bij de discussie over de toetreding van Turkije tot de EU er zo weinig aandacht besteed wordt aan de culturele en religieuze consequenties voor Europa.
Jenkins ziet bij de Europese elite niet zozeer een moslimprobleem als wel een godsdienstprobleem, een systematisch onvermogen om religieus denken en voelen te begrijpen. Men probeert, begrijpelijk, telkens de gevaren van extremisme en terrorisme af te wenden, om moslims ervan te overtuigen dat ze zich deugden als verdraagzaamheid en pluralisme eigen moeten maken. Maar de onderliggende idee bij de ‘tolerante’ elite is dat de godsdienst zelf het probleem is, althans in zijn huidige vorm.
Als islamieten godsdienstig willen blijven, moet dat naar de mening van deze elite een seculier geloof zijn dat ver afstaat van de orthodoxie, geen moraal verkondigt en niet probeert zijn ideeën aan de verlichte Europeaan op te leggen. De islam zou dus een variant moeten zijn van de meest fletse en verschrompelde vormen van liberaal christendom.
Jenkins vraagt zich terecht af waarom vertegenwoordigers van welke godsdienst dan ook zouden kunnen willen dat hun geloof zich in die richting ontwikkelt.
Appel op christenen
Er is uit Azië en Afrika niet alleen een instroom van islamieten maar ook van christenen. Zowel deze christenen als de islamieten doen een appel op de oorspronkelijke Europese en Nederlandse christenen zich te bezinnen op hun identiteit. Het is te verwachten dat het aantal van die oorspronkelijke christenen zal afnemen, maar dat ze meer toegewijd zullen zijn dan ze jarenlang waren.
Jenkins verwacht een hernieuwde gevoeligheid voor godsdienstige en heilige zaken. Hij acht het bovendien goed mogelijk dat het huidige ondergangsgevoel rond het Europese christendom in de nabije toekomst zal verkeren in een opstanding. Dood en wederopstanding zijn tenslotte fundamentele leerstellingen van het christendom. En ze vertegenwoordigen een historisch model voor de bouwstenen en de ontwikkeling van het geloof.
Ten slotte
Met het bovenstaande heb ik slechts enkele van de belangrijkste zaken uit Jenkins' studie aangestipt. Het mag daaruit voldoende duidelijk zijn dat dit een belangrijk boek is. Het is een genuanceerde en nuchtere benadering van onze Europese werkelijkheid.
De auteur heeft oog voor de problemen en gevaren. Maar bovendien ziet hij de positieve kan-ten en de kansen. Die ziet hij niet het minst voor christenen.
Jenkins schreef niet alleen een goed boek, hij schreef het ook goed. Dat maakt het tot een waar genoegen dit boek te lezen. Wat zou het goed zijn als dit een plaats in het maatschappe-lijk en kerkelijk debat zou krijgen.
Amersfoort
D. Visser
N.a.v. Philip Jenkins, Gods werelddeel, Christendom, islam en de religieuze crisis in Europa, vertaling Bart Voorzanger, een uitgave van NieuwAmsterdam in Amsterdam, ISBN 978 90 468 0788 0, prijs € 29,95.