In een drietal artikelen wil ik met u nadenken over de inhoud van de Bijbel, de inhoud van het christelijk geloof, de relatie tussen die twee en de verhouding tussen God en ons mensen. Deze artikelen zijn het resultaat van ervaringen, gesprekken en denkwerk van de afgelopen tijd. De artikelen zijn daarom geen definitieve verhalen, maar zoals gezegd ‘ik wil graag met u nadenken’. En de vraag aan u als lezer is: wilt u meedenken?
Dit eerste artikel gaat over de drie onderdelen van de Heidelbergse Catechismus; ellende, verlossing en dankbaarheid.
In veel gereformeerde kerken wordt regelmatig uit de catechismus gepreekt. Meestal gebeurt dat in de middag- of de avonddienst. Veel mensen die dit kerkblad lezen, zullen heel wat vragen en antwoorden nog letterlijk op kunnen zeggen, omdat ze die ooit uit het hoofd hebben moeten leren.
De catechismus is ingedeeld in drie onderdelen: ellende, verlossing en dankbaarheid.
Na zondag 1 begint het eerste deel van de catechismus over ‘onze ellende’. Het gaat van zondag 2 t/m 4. Daarna volgt deel twee over ‘onze verlossing‘, van zondag 5 t/m 31. In dit stuk worden de artikelen van de Apostolische Geloofsbelijdenis uitgelegd. Ook de sacramenten, doop en avondmaal, komen in dit onderdeel aan de orde. Tenslotte volgt onderdeel 3 over ‘onze dankbaarheid’, van zondag 32 t/m 52. Hierin komen de wet en het gebed aan de orde.
Ik zet dit expres even zo op een rij. Er zijn namelijk twee zaken die opvallen:
1. Het eerste is dat het eerste onderdeel over ‘onze ellende’ verreweg het kortste is, slechts 3 zondagen. Het tweede en het derde onderdeel over ‘onze verlossing’ en over ‘onze dankbaarheid’ zijn veel uitgebreider, respectievelijk 27 en 21 zondagen lang.
2. Het tweede is dat de uitleg over de tien geboden in het derde onderdeel over ‘onze dankbaarheid’ staat. Er is in de gereformeerde kerken best discussie over nut en noodzaak van het voorlezen van de tien geboden. De catechismus en daarmee de kerk zelf, plaatsen deze regels van God onder het kopje ‘onze dankbaarheid’. Dat is opvallend!
Volgorde
Hoewel het onderdeel over ‘onze ellende’ slechts drie zondagen lang is, staat het wel vooraan in de catechismus. Daarna volgen de onderdelen over ‘onze verlossing’ en over ‘onze dankbaarheid’. Ik wil in dit artikel uw aandacht vragen voor deze volgorde in de catechismus; ellende, verlossing en dankbaarheid. En dan val ik, met het stellen van de volgende vraag, direct maar met de deur in uw geloofshuis: kan het zo zijn dat deze volgorde van de catechismus bij sommige mensen tot inhoud van het christelijk geloof is verheven? Wellicht komt die vraag wat vreemd over. Laat ik proberen het uit te leggen.
Als we naar de geschiedenis kijken, klopt de volgorde van de catechismus. Eerst vielen Adam en Eva en daarmee heel de mensheid in zonde. Daarna kwam Jezus op aarde om voor onze zonden te sterven en de dood te overwinnen. Door dat heilsfeit kunnen wij nu in dankbaarheid leven. Je zou kunnen zeggen dat heilshistorisch gezien de volgorde van de catechismus klopt.
Maar ik neem waar dat die volgorde vervolgens ook op het leven van de christen wordt geplakt. En niet alleen op het leven, maar ook op het geloofsleven. Zo wordt er dan ook over gesproken en ook over gepreekt. Eerst ellende, dan verlossing en dan dankbaarheid. Zo worden deze drie onderdelen in het leven van een christen in de tijd achter elkaar gezet.
Voorwaarden
Vervolgens worden aan deze volgorde voorwaarden verbonden. U herkent ze misschien wel. Als je niet eerst (let op dat woordje ‘eerst’) helemaal door de ellende bent gegaan en een grondige afkeer van jezelf hebt gekregen, kun je niet genoeg onder de indruk zijn van de verlossing door het bloed van Jezus Christus. En als je niet eerst voldoende onder de indruk bent van de verlossing kan de dankbaarheid in je leven niet goed vorm krijgen. Het zondebesef bij een christen wordt zo een voorwaarde voor verlossing en dankbaarheid. Het wordt op deze manier een ‘als-dan-redenering’. De volgorde van de catechismus is op deze manier verheven tot inhoud van het geloof. En soms ook tot inhoud van de prediking.
Samenhang
De vraag is echter of deze volgorde en de voorwaarden aan het geloofsleven van een christen, Bijbels zijn. Of dat ze het resultaat zijn van menselijk denken. En wellicht van de beperktheid van ons menselijk denken. Ik kom daar in het derde artikel uitgebreider op terug. Ik denk dat er in de Bijbel geen grond te vinden is voor de geschetste volgorde en voorwaarden. Wel wordt er in de Bijbel heel duidelijk geschreven over een sterke samenhang tussen deze drie onderdelen; ellende, verlossing en dankbaarheid. Het zijn als het ware drie zijden van één gelijkzijdige driehoek. Die drie zijden, die drie onderdelen, hebben alles met elkaar te maken. De één kan niet zonder de ander. Sterker, ze zijn even belangrijk. Want wanneer de één meer aandacht heeft, gaat dat ten koste van de ander. Om het in het beeld van de gelijkzijdige driehoek te zeggen: dan trek je de gelijkzijdige driehoek uit zijn verband.
Diversiteit
Bovenstaande kan als een theorie klinken, een interessante gedachte. Maar hoe gaat het in de praktijk? Zie je bij christenen op dit punt geen grote verschillen? De één legt veel meer nadruk op zondebesef. De ander ervaart de zin ‘Jezus en die gekruisigd’ als de enige basis van zijn christelijk geloof. Een derde is een blijde en dankbare christen die weinig praat over zonde en verlossing. Wellicht (her)kent u deze christenen wel in uw omgeving.
Je zou deze diversiteit kunnen beschrijven als dat er vanuit drie verschillende gezichtspunten naar hetzelfde wordt gekeken. Denk maar weer aan die gelijkzijdige driehoek. Waar het om gaat, is dat iedere christen wel de samenhang tussen die drie onderdelen ziet en ervaart. Maar niet iedereen doet dat kennelijk op dezelfde manier. De manier waarop je naar die samenhang kijkt is verschillend, afhankelijk van je eigen voorkeur. Er is diversiteit in hoe christenen hun geloof beleven. Dat hoef je niet als een probleem te zien. Dat kun je ook als kans zien. Namelijk dat je van elkaar kunt leren en op die manier samen je geloof kunt verdiepen. En te ervaren dat alle drie aspecten belangrijk zijn en blijven.
Tenslotte
In dit artikel zijn bewust geen Bijbelgedeelten geciteerd, om het één dan wel het ander te onderbouwen. Daarover gaat het volgende artikel. Over het lezen van de Bijbel en het gebruiken van Bijbelteksten. In dit artikel wilde ik u graag mee laten denken over het lineaire geloofsmodel van de catechismus van ellendeàverlossingàdankbaarheid versus het geloofsmodel van de gelijkzijdige driehoek.
Dronten
Wiggele Oosterhoff