In 1987 schreef Van de Beek ‘De adem van God’, een boek over de Heilige Geest in kerk en kosmos. In dit nieuwe boek uit hij zich kritisch over belangrijke punten uit dat boek. Hij is tot de overtuiging gekomen dat de kerk in de geloofsbelijdenis van Nicea vanouds belijdt dat zij gelooft in: één God, één Heer Jezus Christus en in één kerk. Het telwoord ‘één’ wordt in die belijdenis volgens hem bij de Heilige Geest niet gebruikt, omdat door de inwoning van de Geest de kerk kan worden getypeerd als: één, heilig, katholiek en apostolisch. Wat dat betekent, zet Van de Beek in het eerste hoofdstuk uitvoerig uiteen. Hij doet dat door de Schrift te laten spreken, maar ook oriënteert hij zich op de vroege kerkvaders. Want zij of hun voorgangers waren door de apostelen zelf onderwezen.
In zijn onderzoek komt Van de Beek tot de conclusie dat voor de kerk scheuringen erger zijn dan ketterijen. Bij ketterijen wordt de afwijking op een goed moment duidelijk. Maar afscheidingen ontstaan door haantjesgedrag met de pretentie van zuiverheid. Zo was het in de begintijd van de kerk niet. Volgens hem blijft van de reformatoren Calvijn het meest in de apostolische lijn. Dat kan van ‘Calvinistische’ kerken echter niet worden gezegd. Van de Beek doet aan de (reformatorische) kerken de oproep in het geloof een grote stap te doen: tot de Rooms-katholieke kerk terug te keren. Veel pogingen van kerken om tot eenheid te komen, worden volgens hem ondernomen om secondaire redenen. Ze kosten veel tijd en energie en leiden tot weinig. Het inzicht ontbreekt namelijk wat de kerk is: het lichaam van Christus, en dat daarom het gebod van God is: de gave van de eenheid in Christus te bewaren. Alleen in dat geloof kan zonder uitstel een grote stap worden gezet.
Dat dit in de praktijk moeilijk is, komt volgens Van de Beek mede door de toevoeging van de Reformatie aan de vroegchristelijke kenmerken van de kerk: de zuivere prediking van het Woord en de zuivere bediening van de sacramenten. Die toevoeging bracht de onvermijdelijke discussie met zich mee wanneer de prediking en de sacramentsbediening echt zuiver zijn, met de overtuiging van eigen zuiverheid en afwijzing van anderen, ook van hen die zich eveneens gereformeerd noemen. De Reformatie kent ook de kerkelijke tucht als een kenmerk van de ware kerk. In de meeste reformatorische kerken is dat echter een papieren kenmerk of wordt de tucht soms wel toegepast, maar dan om oneigenlijke redenen.
Een belangrijke reden daarvoor ziet Van de Beek hierin dat het ambt is uitgehold. In onze tijd wordt van ambtsdragers gevraagd dat zij goede bestuurders en managers zijn. Naar zijn overtuiging is dat echter hun eigenlijke taak niet. Nog minder is het de bedoeling dat het ambt gezien wordt als een taak waarin wordt voldaan aan de vermeende wensen van mensen; een taak waar de meesten zich geen tijd voor gunnen of geen zin in hebben. Ambtsdragers worden geroepen om in de Geest van Christus als herders de gemeente bij Christus te bewaren, om dat te doen met liefde, wijsheid en gezag. Het ambt is een middel van de Geest om de kerk lichaam van Christus te laten zijn. De andere middelen zijn de Bijbel en de belijdenis (van Nicea). Dat zet Van de Beek in het tweede hoofdstuk uiteen.
Hij pleit voor een lezing van de Schriften vanuit Christus, zoals dat in de vroege kerk gebeurde. De christologische interpretatie van de Bijbel is volgens hem in tegenspraak met de overtuiging dat de Bijbel letterlijk door God is ingegeven. Wie deze mechanische inspiratieleer aanhangt, komt door de tekst van de Bijbel zelf in moeilijkheden. Meer waardering heeft hij voor de opvatting van gereformeerde theologen als H. Bavinck en B. Loonstra, die leren dat de woorden van God in mensenwoorden tot ons komen. Toch kleeft ook aan deze benadering het bezwaar dat er geen goede verklaring wordt gegeven voor onbegrijpelijke gedeelten in de Bijbel. Van de Beek wil met de vroege kerkvaders aanvaarden dat de Bijbel een duister en gebrekkig boek is. Maar juist daarin openbaart de grote God zich. Hij heeft Jezus gegeven als zijn uitleg van de Schrift. De kerk heeft zowel de apostolische geschriften (het NT) aanvaard als heilige schriften, als het OT, inclusief de apostolische interpretatie daarvan. Het OT, en de verhouding tussen het OT en het NT, moet worden begrepen vanuit het perspectief van Christus die werd gekruisigd en is opgestaan.
In het slot van hoofdstuk 2 gaat Van de Beek opnieuw uitvoerig in op het belang van het Credo, de belijdenis van Nicea. In hoofdstuk 3 geeft hij een uitleg van: wij geloven in de Heilige Geest. Daarin komt weer sterk naar voren dat er volgens hem alleen over de Heilige Geest kan worden gesproken als de Geest van Christus die woont in het lichaam van Christus, dat is zijn kerk.
Het is zeer de vraag of daarmee aan de Geest en zijn werk recht wordt gedaan en of op deze manier de kerk niet nog belangrijker wordt gemaakt dan zij is. Zo zijn er bij de opvattingen van Van de Beek meer vragen te stellen, zowel bij die ik hierboven kort heb weergegeven, als bij die ik niet heb genoemd. Bij dat laatste denk ik aan zijn overtuiging dat Christus’ gemeente liefst elke dag, maar in elk geval elke zondag, de eucharistie (het avondmaal) zou moeten vieren. Volgens hem is dat voor haar het geneesmiddel én het begin van het eeuwige leven. Zij hoeft niet meer te doen dan dat te vieren. Dit zou haar getuigenis in deze wereld moeten zijn.
In het weinige dat ik hiermee uit dit boek heb weergegeven, is het duidelijk dat dit een (tot tegenspraak) prikkelend boek is. Van de Beek schreef het als tegenhanger tegen de eigentijdse kerkelijke tendensen. Maar bovenal deed hij het uit het verlangen dat de ogen opengaan voor wat de kerk is: het lichaam van Christus. Uit zijn boek spreekt een intens verlangen dat de kerk wordt wat ze is: woonplaats van de Geest.
Amersfoort
D. Visser