In vergelijking met de andere zes brieven, is de omvang van de brief aan Thyatira groot. Toch is onze kennis van de achtergrond en culturele context van de gemeente in deze stad spaarzaam.
Gelegen in het Westen van Klein-Azië, aan de oever van de rivier Lycus, op een kruispunt van wegen, o.a. de handelsweg tussen Lydia en Mysia, ligt Thyatira. De stad is ongeveer 60 km verwijderd van Pergamum gelegen in een laaggelegen dal omgeven door heuvels. Het eerste duidelijke bericht over Thyatira verhaalt hoe deze stad in de tijd van de Seleucieden een garnizoensstad wordt. In het artikel over Pergamum zagen we hoe deze stad zich aan de greep van de Seleucieden wist te ontworstelen en zelfstandigheid verwierf. Hoewel Thyatira in het laagland ligt en dus kwetsbaar is voor een oprukkende legermacht, vestigen de Seleucieden juist hier een militaire voorpost. Doel is het stuiten van een vijandelijke opmars vanuit Pergamum en het uitoefenen van controle over het laagland en de belangrijke wegen. In de loop der tijd verblijven veel soldaten in de stad. Oud-soldaten blijven er wonen. Het geeft de stad een militair karakter en bepaalt dan ook het dagelijks straatbeeld. Het dreigend beeld van vurige ogen en koperen voeten, waarmee Christus zichzelf aan het begin van zijn brief aan Thyatira presenteert, past binnen deze militaire setting. In de loop der tijd blijft de aanwezigheid van militairen van belang om de opkomende economie in deze handelsstad afdoende te beschermen. Daarnaast stimuleert de grote hoeveelheid militairen de lokale middenstand. Verschillende toeleveringsbedrijven verdienen een goed belegde boterham met het leveren van proviand en ander materiaal aan de militairen.
Thyatira centrum van purperhandel
Vandaag de dag resten van deze stad enkel nog ruïnes. Opgravingen hebben in vergelijking met andere oude steden in Klein-Azië tot nog toe weinig opgeleverd. Toch geeft het weinige wel een goede indruk van deze stad. In de periode tussen de 2e eeuw v. Chr. en de 3e eeuw n. Chr. heerst in deze plaats veel bedrijvigheid. Ook kent de stad een omvangrijk sociaal leven met een eigen karakter. Thyatira bezit in ieder geval drie gymnasia, zuilengangen, winkels en veel industrie, vooral industrie van purper en wol en aanverwante nijverheid. Het maakt deze plaats tot een centrum van purper en wol. Rondom Thyatira raken ook andere plaatsen in deze industrie betrokken, bijvoorbeeld Kolosse, Laodicea en Hierapolis. In deze plaatsen vestigen zich vanuit Thyatira ondernemers. Een van de ondernemers uit Thyatira die elders haar handel opzet is Lydia de purperverkoopster te Filippi, een Romeinse kolonie. Daar hoort zij op de sabbat net buiten de stad Paulus. Onder zijn prediking komt ze tot bekering (Hand 16,14-15 en 39). Lydia dient God, zo merkt Lukas terloops op (Hand 16,14). Daarmee bedoelt Lukas niet dat zij op dat moment de Heere persoonlijk kent. Integendeel haar hart moet de Heilige Geest nog openen, zodat ze Paulus’ prediking met haar hart verstaat. Lydia dient God met een gesloten hart! Deze uitdrukking typeert de status van deze heidense vrouw, die zich tot het Joodse geloof bekeerd heeft. Gelet op het anti-Joods beleid van de machtshebbers in Filippi ligt het voor de hand om te stellen dat Lydia zich in Thyatira tot het Joodse geloof bekeerd heeft. Hoe groot de Joodse gemeenschap in Thyatira is geweest, is onduidelijk. Feit is wel dat deze stad Joden geherbergd heeft. Inscripties maken duidelijk dat niet alleen Lydia, maar ook andere collega’s vanuit Thyatira in naburige steden zich gevestigd hebben om daar purperhandel te bedrijven. Hun handelswaar betrokken zij vanuit Thyatira. Haar aanwezigheid in Filippi, een stad in Macedonië, is tevens een zichtbaar bewijs van een oude en levende band tussen de kolonie Thyatira en het moederland Macedonië.
De gilden in Thyatira
Thyatira telt een uitzonderlijk groot aantal handelsgilden. Deze gilden zijn locaal en regionaal zeer invloedrijk. Ze beheren gebouwen, kopen gezamenlijk in, financieren onroerend goed, etc. Wie als ondernemer in de lokale samenleving wil integreren en participeren kan niet om het lidmaatschap van een van deze gilden heen. Ook arbeiders hebben indirect met deze gilden te maken. Opvallend kenmerk van deze handelsgilden is de verwevenheid met de godsdienst. Van tijd tot tijd vieren zij in een van de locale tempels een eigen feest. Lidmaatschap betekent automatisch het dienen en vereren van de patroon van de gilde. De patroon van de handelsgilde in Thyatira heet Apollo Tyrimnaeus. Voluit luidt de naam van deze godheid in Thyatira: Helius Pythius Tyrimnaeus Apollo, een combinatie van verschillende godennamen. Deze combinatie van locale en regionale godennamen toont direct het gemengde karakter van de religie in Thyatira. Verschillende godsdiensten uit Macedonië zijn in Thyatira binnen een cultus samengesmolten. Harmonie in religie en maatschappij is een hoog en kostbaar goed in deze dagen. Het garandeert de (locale) samenleving orde en rust. De verwevenheid van godsdienst met economie en handel typeert het eigen karakter van Thyatira. Het plaatst de eerste christenen in deze setting ook direct voor een geweldig dilemma, namelijk de vraag hoe Christus in deze context concreet en praktisch gediend wil worden. De exclusieve eis van Jezus de Kurios biedt weinig ruimte voor het compromis. Niet alleen christenen maar zeker ook heidenen voel(d)en dit feilloos aan.
Urk
C.P. de Boer