Hoe kan een christelijke gemeente verschil maken voor de wijk waarin die gemeente gesitueerd is? Hoe kunnen we als christenen weer meer vorm geven aan de samenleving zoals dat gebeurde in de veertiende eeuw door kloostergemeenschappen van zowel geestelijken als leken? Of zoals bij de eerste christenen over wie werd gezegd: ‘ze stonden in de gunst bij het volk’.
Uitgeverij Boekencentrum heeft dit voorjaar diverse nieuwe uitgaven op de plank liggen op het gebied van de Moderne Devotie. Een pleidooi voor Postmoderne devotie van Mink de Vries en een glossy Thomas.
Devotie betekent vroomheid. De Moderne Devotie was een spirituele beweging die ontstond binnen de Rooms-katholieke Kerk aan het einde van de veertiende eeuw. Men wilde een vernieuwd christelijk gemeenschapsleven. Zowel leken als geestelijken vormden gemeenschappen en probeerden van betekenis te zijn voor de nood in de samenleving. Ze uitten kritiek richting de geestelijkheid vanwege de verloedering aldaar. Geert Grote geldt als de grondlegger van deze beweging. Hij was van mening dat mensen zelf contact konden hebben met God en geen bemiddeling van de geestelijkheid nodig hadden. Hij stichtte woongemeenschappen voor vrouwen (Zusters des Gemeenen Leevens) en voor mannen (Broeders des Gemeenen Leevens). Zij hoefden geen kloostergelofte af te leggen. Thomas a Kempis is door deze beweging sterk beïnvloed en zijn boek De navolging van Christus werd een zeer veel gelezen boek. Tot op de dag van vandaag. Over deze persoon en dit boek gaat de glossy Thomas a Kempis.
Glossy
De glossy Thomas is verdeeld in vier delen, zoals ook het boek van Thomas a Kempis uit vier delen bestaat. Elk deel begint met een grote lettertekst waarin wordt aangegeven waarover het deel gaat. Verschillende bekende en onbekende Nederlanders reageren dan op een (hoofdstuk uit dat) deel. Zowel gelovigen als niet-gelovigen. Verder zijn er artikelen over Geert Grote en over plekken waar Thomas vertoefd heeft: bijvoorbeeld Zwolle, de Agnietenberg en Deventer).
Een recensie schrijven over deze glossy is net zo lastig als een recensie schrijven over een Libelle. Het ene artikel spreekt meer aan dan het andere. En omdat het gaat over spiritualiteit in plaats van spruitjes met een lapje vlees, wordt het bepaald ook niet gemakkelijker. Overgave, liefde en vertroosting - allen die hierover in deze glossy schrijven laten iets zien van hun persoonlijke zoektocht en hun verbinding met God of met, zoals sommigen het noemen, het grotere geheel.
Ik las eens ergens, ik geloof in een boek van Anselm Grün, dat mensen die liever spreken van een anoniem groter geheel in plaats van een persoonlijke God wel eens last konden hebben van bindingsangst. Zoals Reinier Sonneveld in een interview in het Nederlands Dagblad van 13 april zegt dat niet geloof en twijfel een tegenstelling vormen maar bindingsangst versus (geloofs)overgave. Overgave en twijfel kunnen samengaan. Denk maar aan het boek Job.
Diverse teksten in de glossy laten zien dat overgave aan God gepaard gaat met een verlies aan ego. En dat is een spannend en pijnlijk proces. Ook woorden als vertroosting en liefde klinken met regelmaat.
Postmoderne devotie
Mink de Vries beschrijft in zijn Pleidooi voor postmoderne devotie dat toewijding twee kanten kent. Verinnerlijking en handeling. Bij handeling kunnen we denken aan gebed, gemeenschap, rituelen en zorg. Juist in deze tijd van crisis wordt duidelijk dat mensen ergens bij willen horen. Mensen willen delen. Reden waarom Facebook zo’n populariteit kent. Maar tegelijk geldt voor de sociale media dat ze de werkelijke verbondenheid niet kan vervangen.
De Vries schrijft over vijftien hedendaagse Zwolse gemeenschapskringen die per eigen wijk kijken wat nodig is en waar samenwerking gezocht kan worden met reeds bestaande instellingen. In zekere zin is er een vergelijking te maken met de Moderne Devotie waarbij christenen zich gingen inzetten voor de nood in de samenleving. Moderne Devotie in een postmoderne jas.
Hierbij is toewijding en overgave nodig. Dat is een levenshouding die alleen kan worden volgehouden als deze een verlangen is en niet voortkomt uit schuldgevoel of het voorkomen van schuldgevoel. Ze kan alleen gewekt worden als de kostbare genade, zoals Dietrich Bonhoeffer daarover spreekt, is ontvangen.
Stilte en verbinding
De bron van elke gemeenschap is altijd God. De persoonlijke ontmoeting met Hem vereist stilte. Zoals die door Jezus werd gezocht, en voor hem door aartsvaders en profeten. Op ontroerende manier laat Mink de Vries in een soort gedicht zien wat stilte en Godservaring voor hem betekent:
Ik adem stilte uit,
nieuwe adem komt naar binnen.
Gedachten, gevoelens en ervaringen
spoken rond
totdat ze tot stilte komen,
een plek krijgen in de stilte.
Verstilling.
De stilte is deel geworden
van mijzelf:
in mijn hoofd, mijn ziel en mijn geest,
zelfs in mijn hart is de stilte.
Stilstaan in eigenheid
of stil worden gezet.
Wat niet eigen is, adem ik uit.
Ruimte voor versmelting,
de stilte maakt één.
Versmelting met de stilte,
in al mijn botten en vaten is de stilte.
Volledige ruimte voor ontvankelijkheid,
tot in mijn weke delen.
Mijn tranen zijn verstild in zout,
ten diepste zuiverheid.
Verankerd in verinnerlijking
Bron voor groei.
In de diepste stilte komt de stem
die mijn innerlijke stem ontmoet
als een stille bries,
die delen van mij oplicht.
Beelden van gemeenschap,
werken van dienstbaarheid.
Gedragen door de liefde,
in de stem van de stilte.
Anders gezegd: navolging is geen opgave maar overgave. Je verliest jezelf maar krijgt in de ontmoeting met God iets wat met geen pen te beschrijven is. En wat nodig is om toegewijd te zijn.
Weekendje klooster
Vaak gaat het in ons leven precies andersom: we hebben het zo ontzettend druk, we moeten van alles. We besluiten om dan even tot rust te komen en een weekendje klooster te doen. Maar hoe anders is het als we vanuit gekregen rust de drukte ingaan en vanuit die rust de werkelijke prioriteiten weten te stellen en bescheiden weten te blijven over ons eigen kunnen.
De Vries beschrijft een aantal principes of waarden die de Moderne Devotie kenmerkten en die ook nu van belang zijn. Behalve zorg voor de kwetsbaren en ontwikkeling van talent en roeping, gaat het dan bijvoorbeeld om waarden als verstilling, gebed, onvoorwaardelijkheid en onbevooroordeeld zijn.
Om als gemeenschap van betekenis te zijn is het belangrijk te beseffen dat niet elke wijk in een dorp of stad hetzelfde nodig heeft. Een yuppenwijk vraagt iets anders dan een achterstandsbuurt. Ook moet voorkomen worden dat je als gemeente wordt gezien als een blik vrijwilligers dat maar overal en door iedereen kan worden opengetrokken. Wat is echt nodig, wat is goed en wat doet de ander recht, zijn hierbij belangrijke ijkpunten.
Samengevat
Pleidooi voor een postmoderne devotie wil een handreiking doen aan geloofsgemeenschappen om van betekenis te zijn voor de plaats of de wijk waar zij zich bevinden. Het behoedt ondertussen voor doenerigheid. Prioriteit heeft de relatie met God. Ook openstaan voor wat God middels persoonlijke boodschappen te zeggen heeft doet er toe. Bij dit soort persoonlijke openbaringen heeft De Vries overigens een frisse benadering: dergelijke boodschappen moeten worden getoetst en bevestigd door anderen. Niet alles wat ‘van boven’ komt moet voor zoete koek worden geslikt.
Hoogeveen
N. Sikkema-Holwerda
N.a.v. M. de Vries, Pleidooi voor postmoderne devotie, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, € 12,90, 135 pagina’s, ISBN 9789023926689. En: Glossy Thomas, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, € 6.95, 82 pagina’s, ISBN 9789023926573.