Enkele weken geleden zijn in ons kerkblad twee artikelen verschenen over alternatieve geneeswijzen, in het bijzonder over acupunctuur en mindfulness. Deze artikelen waren van de hand van Ruud van der Ven. Ze zijn geschreven naar aanleiding van de lessen die hij heeft gegeven tijdens de vormingscursus van onze kerken. Met deze artikelen is niet het laatste woord gezegd. Er kan ook anders worden gedacht over alternatieve geneeswijzen. Dat blijkt uit het artikel van Kim ter Berge.
Er zijn veel dingen die je anders gaat zien als je in het buitenland woont. Dingen die je eerst verkeerd of onbijbels vond, blijken toch meer te maken te hebben met je persoonlijke voorkeur of cultuur. Maar soms is het moeilijk om te onderscheiden of iets alleen maar voor mij als Westerling onwenselijk is of echt leugenachtig, slecht of schadelijk. Een van die zaken betreft de manier waarom mensen omgaan met ziekte en genezing.
In veel landen in Oost-Azië wordt ziekte vooral gezien als een natuurlijke onbalans. De energiestromen in het lichaam zijn verstoord en moeten hersteld worden door bijvoorbeeld acupunctuur, massage, of medicijnen gemaakt van dierlijke of plantaardige producten. Deze traditionele Chinese geneeswijzen, die ik in dit artikel samenvat onder de noemer 'Oosterse geneeswijzen' zijn ook in het Westen populair geworden als een aanvulling op de gangbare medische zorg.
New Age
Waar Westerse christenen vooral kiezen voor reguliere gezondheidszorg en de rest onzin of occult vinden, denken christenen in dit deel van de wereld daar vaak heel anders over. Je kunt gek opkijken als je christelijke vriend zegt dat hij nog even langs de acupuncturist gaat, maar acupunctuur is in veel landen net zo gewoon als een paracetamolletje nemen. Het wordt hier niet als 'alternatief' beschouwd, maar als gangbare medische zorg.
Westerse christenen hebben over het algemeen drie bezwaren tegen Oosterse geneeswijzen. In de eerste plaats wordt het geassocieerd met New Age en occultisme. In de tweede plaats is het gebaseerd op een niet-christelijk wereldbeeld. In de derde plaats werkt het niet of nauwelijks, en als het wel werkt komt dat dus door de duivel.
Wat de associatie met New Age en het occulte betreft, die link is hier moeilijk te ontdekken. Oosterse geneeskunst is gewoon big business hier, zonder enige religieuze of occulte bijbedoelingen. Ook kennen we een heel aantal oprechte christenartsen die Oosterse geneeswijzen praktiseren en die beslist geen New Age-denkbeelden aanhangen. Hoewel mensen met New Age-denkbeelden zich aangetrokken kunnen voelen door de filosofie achter Oosterse geneeswijzen, hoeft dit niet te betekenen dat er een noodzakelijk verband tussen die twee is. De associatie van bijvoorbeeld acupunctuur met New Age en occultisme heeft daarom denk ik eerder te maken met de tijd en de wijze waarop deze zaken in het Westen zijn geïntroduceerd. Het kwam gelijktijdig met de introductie van Oosterse godsdiensten en meditatietechnieken, en wordt vaak op een hoop gegooid met spirituele alternatieve geneeswijzen waarin het paranormale centraal staat.
Maar hoe zit het dan met die Qi-krachten en energiemeridianen die de basis vormen voor de acupunctuur? Dit gaat toch om onzichtbare en onmeetbare krachten, en zijn daarom toch occult? De Qi en de energiebanen zijn inderdaad niet meetbaar en niet wetenschappelijk te bewijzen. Hoewel het voor ons occult 'klinkt' gaat het echter niet om een paranormale kracht. Qi vertegenwoordigt de levenskracht of de energie die door mensen stroomt. Het is een Oosterse zienswijze op de lichamelijke werkelijkheid, duizenden jaren geleden ontstaan toen er nog heel weinig biologische kennis over het lichaam was.
Wereldbeeld
Het tweede bezwaar is dat Oosterse geneeswijzen uitgaan van een onchristelijk wereldbeeld, waarbij vaak verwezen wordt naar het Yin en Yangconcept dat een rol speelt in Oosterse geneeskunst. Dit concept is echter niet iets magisch, maar eerder filosofisch. Het interpreteert de tegenstellingen in de zichtbare wereld als aanvullend en noodzakelijk voor het evenwicht in de natuur. Dit idee wordt in Oosterse geneeskunde gebruikt om ziekten te diagnosticeren en te behandelen. Daarmee worden filosofie en geneeskunde dus met elkaar versmolten.
Dat deze manier van denken niet christelijk is klopt, maar het is ook niet per definitie antichristelijk. Het is een manier van denken die al duizenden jaren in omloop was voor het christendom in dit deel van de wereld geïntroduceerd werd. Daarmee moeten we ons bewust zijn van het feit dat het wereldbeeld van de meeste Westerse wetenschappers ook niet bepaald christelijk is, en dat dit niet per definitie betekent dat al hun kennis daarmee corrupt is.
Het derde bezwaar is dat Oosterse geneeswijzen niet of nauwelijks werken en als het werkt, dat dus het werk van de duivel moet zijn. Nu blijkt inderdaad dat er heel weinig wetenschappelijk bewijs is voor de effectiviteit van bijvoorbeeld acupunctuur of bepaalde medicijnen. Van acupunctuur is bijvoorbeeld bekend dat het naaldjes prikken op zich soms een positief effect heeft, maar dat het niet uitmaakt of die op de juiste punten worden geprikt in overeenstemming met de meridianen. Voor de meeste aandoeningen kan geen enkel positief effect bewezen worden.
Veel christenen komen vroeg of laat in aanraking met Oosterse geneeswijzen, hetzij als zendeling in een ander land, hetzij in eigen land in vriendschappen met immigranten of Nederlanders die deze methoden willen uitproberen. Wat moeten we ermee?
Soms vertelt iemand mij bijvoorbeeld genezen te zijn van hoofdpijn door acupunctuur. Voor mezelf verklaar ik dit soort genezingen niet als het werk van demonen, maar gewoon als het bekende placebo-effect, natuurlijk lichamelijk herstel, of een verandering in levenswijze waardoor genezing bespoedigd werd. Eventueel kan de behandeling een (klein) gunstig effect hebben gehad op basis van een lichamelijk mechanisme dat we nog niet ontdekt hebben. Aan demonische invloed zou ik alleen denken als tijdens de behandeling specifiek gebruik is gemaakt van paranormale rituelen of het proberen te beïnvloeden van bovennatuurlijke krachten.
Kruidenpreparaten
Daarmee zeg ik niet dat Oosterse geneeswijzen onschadelijk zijn. Zo heb ik een vriendin met kwaadaardige tumoren die een operatie heeft afgezegd en gelooft dat ze beter kan worden door kruidenpreparaten en acupunctuur. En een vriendin die al maanden vloeit en erg verzwakt is maar geen westerse medicijnen wil slikken omdat ze gelooft dat die ernstige bijwerkingen hebben. Ze moddert nu al maanden aan met Oosterse medicijnen die de balans in haar lichaam moeten herstellen.
Veel mensen hier geven hun geld en tijd aan methoden die in de meeste gevallen weinig effectiever zijn dan kwakzalverij en wijzen effectieve en soms noodzakelijke Westerse behandelingen af. Christenen zeggen er dan heel vroom bij dat God net zo goed door Oosterse als door Westerse medicijnen kan genezen en dat iedereen moet doen wat het beste bij hem past. De 'waar of niet waar' vraag wordt vermeden, terwijl die volgens mij essentieel is. Als er de gelegenheid voor is, probeer ik die vraag dan ook te stellen, om mensen te prikkelen tot nadenken.
Al met al is het denk ik niet de taak van zendelingen om hun eigen cultuur op te dringen, of een andere cultuur zonder al te veel kennis van zaken als demonisch te bestempelen. Wel moet de ongemakkelijke vraag gesteld worden: 'Klopt het wel?' Wat goed is moet behouden worden, maar de rest kunnen we maar beter achterlaten.
Kim ter Berge
Kim ter Berge, werkt als missiologe in Oost-Azië