Tim Keller, stichter en predikant van de Redeemer Presbyterian Church in New York, heeft weer een nieuw boekje het daglicht doen zien. Het heet Bevrijd van jezelf en heeft als ondertitel: De weg naar echte christelijke blijdschap.
Gevoel van eigenwaarde, wie vindt dat nou niet belangrijk? Kun je er teveel van hebben, of te weinig? En hoe zou je leven eruitzien als je je er niet mee bezighield op de één of andere manier? Als je je niet druk maakte over de vraag hoe je waardevoller en belangrijker kunt worden of hoe je kunt voorkomen om in onbeduidendheid ten onder te gaan. Heel wat op zichzelf prachtige persoonlijke kwaliteiten en zaken worden ingezet om maar van waarde te zijn. Behulpzaamheid, gewetensvolheid, leiderschap, gerichtheid op vrede, succesvol zijn, om maar wat te noemen. We gebruiken ze om ons ego wat op te pimpen.
Aanpraten van eigenwaarde
Eigenwaarde, is dat niet juist superbelangrijk? Wordt door psychologen juist niet gepoogd om mensen weer een gevoel van eigenwaarde te geven? En doen dominees en ouderlingen eigenlijk ook niet anders? Misschien met andere bewoordingen, maar toch? Bijvoorbeeld dat we allemaal ons eigen plekje mogen innemen? Jij de hand en ik de voet? Zegt Paulus dat ook niet? Toch is zo’n uitspraak gemakkelijker ‘geloofd’ dan geleefd. Want wees eerlijk, dat zogenaamd eigen plekje bevalt ons soms totaal niet. Waarom dít plekje, en niet die van de buurman?
Innerlijke leegheid
Keller schrijft dat men in de traditionele culturen slecht gedrag verklaarde vanuit een te hoge eigendunk, een tevéél aan eigenwaarde. En in de huidige tijd andersom: geweld en misdaad komen, zo zegt men, voort uit het feit dat men zich minderwaardig voelt. Met instemming citeert hij een hedendaags psycholoog die stelt dat mensen met een groot gevoel van eigenwaarde bij uitstek een bedreiging vormen voor de samenleving. Tja, wat is nou waar? Keller schrijft dat een teveel en een te weinig eigenwaarde symptomen zijn van één en dezelfde kwaal. Een bekend gegeven binnen de psychologie overigens. Wanneer iemand zijn eigenwaarde vergroot, is dat een poging om gevoelens van minderwaardigheid te onderdrukken. En gelukkig zijn er, zowel in de vorige eeuw als in deze eeuw psychiaters en psychologen die een scherp oog hebben (gehad) voor zaken als ego en superego. Hierbij valt te denken aan psychiaters als C.G. Jung, S. Freud, F. Perls, namen uit de vorige eeuw. Of E. Tolle of I. Bosch, hedendaagse schrijvers. Op inzichtelijke wijze worden in het Enneagram Basisboek van D.R. Richard Riso en R. Hudson diverse soorten ego’s beschreven waarbij de oorspronkelijke prachtige kwaliteiten of gaven van mensen lelijk vervormd raken vanwege de innerlijke leegte. De kwaliteit van bijvoorbeeld behulpzaamheid kan verworden tot bezitterigheid en bemoeizucht, tot verwaten heiligheid of zelfs tot slachtofferschap: niemand is mij dankbaar. De prachtige gave om succesvol te zijn kan leiden tot leugens en bedrog, want het moet er wel gelikt uit blijven zien. De kwaliteit van vredestichten kan ontaarden in conflictvermijding. Gewetensvolheid kan ontaarden in moralisme en sarcasme. Betrouwbaarheid in onderdanigheid.
Sommigen van ons lijken misschien voor dit soort zaken onaandoenlijk. Grote kans echter dat er sprake is van terugtrekking uit het gevoelsleven. Men is vriendelijk, oppervlakkig en beheerst, beetje saai ook, maar heeft om dit vol te houden wel wat verdoving en compensatie nodig. In de vorm van hard werken of sporten, kicken of verslaving.
Opgeblazen ego
Keller brengt Paulus ter sprake. In 1 Korinte 3 heeft Paulus het ook over het thema eigenwaarde. Daar gebruikt hij niet het woord eigendunk maar opgeblazenheid. Opgeblazen trots, waarbij je denkt aan een blaasbalg die tot het uiterste gespannen is en gevuld met lucht. Het centrum van het ego is leeg. Aan de buitenkant lijkt het ego heel wat, maar het hele zaakje is aardig verraderlijk. Er hoeft maar iemand te prikken of te wijzen of juist geen aandacht te geven. Daarom moet het ego zich inlaten met zaken die heel wat lijken. In Korinte bijvoorbeeld pochte men over bepaalde voorgangers waar men bij hoorde. Behalve pochen en profileren (ik denk nu even ook aan facebook, heeft die hierin niet vaak ook een functie?) heeft het ego het ook druk met vergelijken. Misschien is die mooie auto gekocht, maar de aanvankelijke blijdschap om het bezit verdwijnt als sneeuw voor de zon als de buurman met een nog duurdere wagen komt aanrijden. Je bent gepromoveerd, geweldig, maar je vriend kreeg cum laude. Het geluk zit dus zelfs niet meer in het gewoon begeren en verkrijgen, maar in het meer dan een ander. Je hebt een goede vriendin, maar zij is ook weer bevriend met iemand die misschien wel belangrijker is voor haar. Of, als we het wat ‘kerkelijker’ houden: jouw idee over welke liederen moeten worden gezongen tijdens de eredienst, wordt niet gehonoreerd. En voor je het weet loopt de egoballon, de blaasbalg, weer leeg. En rest ons enkel een depressief gevoel van onbelangrijkheid. Een knappe ouderling die dit idee uit je hoofd praat! Of je pompt jezelf nog meer op. Je maakt je kwaad (de anderen zijn slecht!) en om wellicht daarna weer te belanden in een verongelijkt slachtofferig gevoel dat leeg en machteloos aanvoelt.
In het volgende artikel zal worden ingegaan op de vraag hoe je je kunt losmaken van hoe anderen en jijzelf over jezelf denken. En wat daarin de rol is van de blijde boodschap.
Hoogeveen
Nynke Sikkema-Holwerda
N.a.v. Tim Keller, Bevrijd van jezelf, De weg naar echte christelijke blijdschap, 2012, 42 pagina’s, Uitgeverij Van Wijnen - Franeker, € 4,95. D.R. Riso & R. Hudson, Enneagram Basisboek, Negen persoonlijkheidstypen in kaart gebracht, 2000, 512 pagina’s, Uitgeverij Altamira-Becht, € 27,95. John Stott, De boodschap van de bergrede, 2003, 269 pagina’s, Uitgeverij Novapres te Hoenderloo, € 15,90