Soms blijft na jaren van huwelijk een zwangerschap uit. Ongewild en ongewenst. Wat dan? Is uiteindelijk in-vitrofertilisatie een optie?
Als een zwangerschap uitblijft, kiezen veel echtparen voor een bezoek aan de gynaecoloog. Heel begrijpelijk. Uit onderzoek kan de oorzaak van de onvruchtbaarheid duidelijk worden. Deze zou bij de vrouw kunnen liggen. Mogelijk functioneren haar eileiders niet goed en laten ze de gerijpte eicellen niet goed door. Of er is een andere lichamelijke aandoening. De oorzaak kan ook bij de man liggen. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer zijn geslachtscellen onvoldoende sterk zijn om zich naar de eicel te bewegen. Soms blijft de oorzaak van de onvruchtbaarheid onbekend. Afhankelijk van het resultaat van het onderzoek volgen behandelingen.
Voor het echtpaar is dit traject vaak heel moeilijk. Telkens leven zij tussen hoop en vrees. Uiteindelijk zou de gynaecoloog kunnen adviseren tot in-vitrofertilisatie (ivf).
In glas
In-vitrofertilisatie is Latijn voor 'bevruchting in glas'. Daarbij worden een of meer eicellen buiten het lichaam van de vrouw bevrucht. Is deze bevruchting gelukt, dan kunnen de bevruchte eicellen worden teruggeplaatst.
Louise Brown was de eerste baby die na een dergelijke methode werd geboren. Dat was in 1978, in Engeland. In Nederland werd de eerste ivf-baby geboren in 1983. Per jaar komen hier ongeveer drieëntwintighonderd kinderen na een ivf-behandeling ter wereld. Dat is bijna één procent van alle kinderen. Wereldwijd zijn naar schatting meer dan vijfmiljoen kinderen geboren na zo'n behandeling.
De eerste stap bij ivf is het rijp-maken van de eicellen in de eierstokken. Daartoe krijgen vrouwen een follikel-stimulerend-hormoon toegediend. Bij deze rijping ontstaan follikels, de blaasjes waarin de eicellen zich bevinden. Vervolgens zuigt de gynaecoloog via een punctie deze blaasjes leeg. Daardoor kan hij de eicellen buiten het lichaam van de vrouw brengen. De eicellen die op die manier zijn verkregen, gaan naar het laboratorium. Daar wordt zaad van de echtgenoot toegevoegd aan deze eicellen die zich 'in glas' bevinden. Dan kan een bevruchting plaatsvinden.
Wanneer deze is gelukt, worden één of twee bevruchte eicellen teruggeplaatst. Dat gebeurt twee of drie dagen na de punctie waarmee de eicellen zijn verkregen. Maar daarmee is nog geen zwangerschap gegarandeerd. Minder dan een kwart van de ivf-behandelingen leidt daadwerkelijk tot een zwangerschap.
De laatste jaren is de wijze waarop een bevruchting in het laboratorium van een ziekenhuis plaatsvindt, verder ontwikkeld. Medisch-specialisten kunnen een spermacel isoleren en vervolgens deze ene spermacel rechtstreeks injecteren in een eicel die daarvoor is uitgekozen. Deze intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI), die in Nederland voor het eerst in het jaar 1994 werd toegepast, vindt steeds meer ingang.
Belasting
Een in-vitrofertilisatiebehandeling vraagt veel van een echtpaar, vooral van de vrouw. Er kunnen zich aan het begin van het traject al complicaties voordoen. Bijvoorbeeld wanneer de hormonen die moeten zorgen voor de rijping van de eicellen, sterker worden gestimuleerd dan de bedoeling is. Dan komen er teveel eiblaasjes in de eierstokken tot rijping. Daardoor kan de vrouw buikpijn krijgen en vocht vasthouden. Soms is een ziekenhuisopname nodig. In een aantal gevallen zal de behandeling gestopt moeten worden. Op zichzelf is dit nog geen reden om van de behandeling af te zien.
Maar er is meer. Ook psychisch wordt veel van het echtpaar gevraagd. De psychische druk kan zelfs zo groot zijn dat deze een negatieve invloed heeft op het slagen van een behandeling.
Ook geestelijk wordt het een en ander gevraagd. Een echtpaar zal ivf wel als een weg van God moeten kunnen herkennen, gedurende het gehele traject, bij elke nieuwe stap die wordt gezet. Dat is niet altijd even gemakkelijk. Er liggen nogal wat moeiten voordat het zover kan komen.
Een punt is dat mensen hier heel sterk het proces van bevruchting beheersen. Man en vrouw moeten zich schikken naar een technisch proces. Dit proces is meer dan een beperkte ondersteuning van de natuur. Met een beperkte ondersteuning heeft niemand moeite. We helpen op zoveel terreinen de natuur een handje. Maar hier krijgen we toch een andere indruk. Bij een ivf-behandeling zouden we met evenveel recht kunnen zeggen dat mensen het proces van bevruchting overnemen.
Dat roept vragen op. Een vraag is of we daarmee voldoende eerbied tonen voor het ontstaan van menselijk leven. Gaat de techniek hier niet heersen over het geheim van het leven? Zondermeer kan een echtpaar met veel liefde deze weg gaan. Ze kunnen zich daarbij ook sterk afhankelijk van God weten. Toch is de spanning tastbaar.
Staat dit proces niet op gespannen voet staat met wat de Schrift vermeldt over de kinderzegen? De grens naar het gebied waarin wij zelf de regie in handen nemen, is zomaar gepasseerd. Dat geeft aarzelingen bij deze methode: doen we er goed aan? Wanneer komt het moment dat een echtpaar ermee instemt dat Gods bedoeling met hen blijkbaar anders is dan het ontvangen van de kinderzegen?
Overtollige eicellen
Een van de zaken die de grootste moeite oproept en het zwaarste weegt, is het feit dat bevruchte eicellen wordt weggedaan. Dat deed zich al voor bij de ontwikkeling van de ivf-methode in de vorige eeuw. Deze ontwikkeling is gepaard gegaan met veel experimenten. Daarbij is beginnend menselijk leven gebruikt voor onderzoek. Dat leven was een middel dat een doel moest dienen. Maar die wijze van omgaan met menselijke embryo's kunnen we moeilijk in overeenstemming brengen met wat de Schrift ons leert. Ze strijdt met de eerbied voor het mens-zijn en met de belijdenis aangaande het scheppende werk van God.
Ongetwijfeld beleven veel echtparen grote blijdschap wanneer zij na een ivf-behandeling een kind ontvangen. Maar de prijs die voor het ontwikkelen van deze methode betaald moest worden was hoog. Dat blijft toch op een of andere manier meespelen.
Op datzelfde vlak ligt ook een ander bezwaar. Dat bezwaar betreft de vraag wat laboranten en gynaecologen doen met eicellen die wel bevrucht zijn maar niet in aanmerking komen voor embryotransfer, terugplaatsing in de baarmoeder. Bij een in-vitrofertilisatie worden doorgaans verscheidene eicellen bevrucht, waarvan één of twee worden teruggeplaatst. De andere eicellen worden niet teruggeplaatst. Deze worden of weggedaan of ingevroren voor een eventueel latere terugplaatsing. Maar is de prijs van wegdoen niet te hoog voor de vervulling van een kinderwens, hoe sterk die wens ook is?
Weliswaar gaan in de weg van een natuurlijke bevruchting ook embryo's verloren. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer deze zich niet kunnen innestelen in het baarmoederslijmvlies. En er komen miskramen voor. Dat is ook vaak een heel verdrietig gebeuren. Maar deze gebeurtenissen gaan buiten de menselijke verantwoordelijkheid om. Bij een bevruchting buiten het lichaam van de vrouw liggen de zaken anders. Dat proces staat volledig onder menselijke verantwoordelijkheid. Daar worden welbewust eicellen weggedaan wanneer zij niet worden teruggeplaatst en niet worden ingevroren voor een later gebruik. Zouden er geen bevruchte eicellen verloren gaan, dan was aan dit bezwaar tegemoet gekomen.
Verdriet
Wanneer 'in glas' een bevruchting heeft plaatsgevonden en een bevruchte eicel is teruggeplaatst in de baarmoeder, zijn de zorgen nog niet voorbij. Hoe zal de zwangerschap verlopen? Hoe zal de gezondheidssituatie van de boreling zijn? Op dit punt bestaan nog de nodige vragen. Dat geldt in nog sterkere mate bij de techniek van de intracytoplasmatische sperma-injectie, omdat dit een nog jongere techniek is dan de traditionele in-vitrofertilisatie en nog sterker wordt ingegrepen in het proces van bevruchting.
Welke weg moet je dan als ongewild kinderloos echtpaar gaan? Aan de ene kant is er het gegeven dat de Here je blijkbaar niet langs een natuurlijke weg doet delen in de kinderzegen. Daarnaast is er het gegeven dat je mag werken aan herstel van gebrokenheid van natuurlijke processen in de schepping. Maar de vraag is: tot welke prijs?
Het Nieuwe Testament laat zien dat het huwelijk niet het laatste is, ook niet het krijgen van kinderen, hoeveel je ook van kinderen houdt. Echtparen die ongewenst geen 'eigen' kinderen hebben, gaan een moeilijke weg, maar toch geen onbegaanbare weg. Ze dragen een verdriet met zich mee, maar niet zonder troost. God belooft zijn nabijheid in hun verdriet. Hij wil met zijn troost bij hen zijn. Wat is het rijk wanneer echtparen zich ook met deze moeite gedragen weten door de troost van het evangelie en door een gemeente die rondom hen staat.
Feanwâlden
D. J. Steensma
Zie onder meer Adri van Beest, 'In-vitro fertilisatie', in: B. S. Cusveller, N. A. de Ridder-Sneep en H. Jochemsen, Christelijke oriëntatie in medisch-ethische onderwerpen (geactualiseerde 2e druk). Lindeboomreeks nr. 13. Amsterdam 2003, en de website van het Prof. dr. G. A. Lindeboom Instituut: lindeboominstituut.nl.