De aarde en haar mensheid. Een oord dat geteisterd wordt door de vloek. Van armoede. En van schande en verwerping. Waar ziekte en zwakheid hun tol eisen. Waar ook de vloek van de dood heerst. Een plek waar allerlei soorten hulp welkom is. Voedselhulp, medische hulp, het leger, psychologische hulp of zandzakken tegen overstroming. Maar het blijft behelpen.
Mét het sturen van Jezus stuurt God ons een allesomvattende oplossing voor de problemen waarin we als mensheid gevangen zitten. Een oplossing voor de vloek die als een deken over ons bestaan ligt uitgespreid.
Laten we ons in dit artikel vooral richten op de vloek van schande en verwerping. Hoezo geeft Jezus ons in dit opzicht een ‘vrolijke ruil’? De vloek en de genoemde noden zijn het rechtstreekse gevolg van ons afgesneden zijn van God. Maar hoe kan een pasgeboren baby, met de naam Jezus, daar nu verandering in gaan brengen? En welke verandering? Wat maakt de engelenkoren in de velden van Efratha zo enthousiast, als ze zingen: “Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor alle mensen die hij liefheeft.” Op aarde? Is vrede niet iets voor later, als we in de hemel zijn? Of op de nieuwe hemel en aarde?
De geboorte
Het is ergens in het jaar 5 voor Chr. Een kind wordt geboren. Het zoveelste op deze aarde. De ouders noemen het kind Jezus. Hij wordt gelegd in een kribbe, een voederbak voor dieren. De bekendmaking van zijn geboorte door engelenkoren is zondermeer groots, een koningskind waardig. Er zijn kinderen die op mindere wijze zijn aangekondigd. Het spook van verwerping en schande lijkt nog ver weg. Van hoog tot laag, van astroloog tot herder, komt men op bezoek. En de cadeaus? Die liegen er niet om. Mirre, wierook en goud!
Het kwaad van verwerping
Maar niks is wat het lijkt. De argeloze astrologen zijn reeds, zonder te weten, pionnen van het kwaad in eigen persoon, Herodes. Zij weten veel van sterrenstanden en hun invloeden op de mens. ‘Kosmologische kennis’, eigenlijk te hoog gegrepen voor een mens en daarom verboden door God. Maar deze toch wel wat naïeve supergeleerden bemerken niets van de kwade genius die schuilt in de glad pratende Herodes! Het spook van verwerping loert reeds door de gordijnen van de wieg. En het spook zal nooit echt ver weg zijn. Jezus’ eerste levensjaren staan reeds in het teken van pogingen tot verwerping. Het kost zijn leeftijdgenoten hun leven. Zijn speelkameraadjes sterven in de armen van hun moeders. Omdat Herodes’ macht belangrijker is dan iemands leven.
Gekomen voor de vloek van verwerping
Zullen zijn ouders het Jezus verteld hebben, toen Hij ouder werd? Het moet een gruwelijk verhaal zijn geweest om te vertellen aan je kind. Dat kinderen worden ‘opgeruimd’ omwille van macht. Uit angst voor dat pasgeboren koningskind. Waar is Jezus in vredesnaam aan begonnen, in Zijn kruistocht tegen het kwaad? Ja, hiervoor is Hij gekomen! Hij zal het weten! En voor álle varianten van verwerping. Want de vloek van verwerping uit zich op veel manieren. Wanneer kinderen en mensen worden gezien als dingen. Wanneer ze worden verworpen, misschien niet door een koning of machthebber, maar door hun ouders, door pesters, door gemeenteleden, door bevolkingsgroepen. Als ze zijn behandeld als vuil. Emotioneel zijn verwaarloosd als kind. Geminacht. Misbruikt. Of ‘alleen maar’ niet gezien. Te mooi, of te lelijk, te dom of te slim bevonden. Op straat gezet. Wat een ellende. Jezus zal ze nog tegenkomen in zijn verdere leven: de verworpenen, de uitgespuugden.
Ook voor mensen als Herodes is Hij gekomen. Deze man die diep van binnen enkel bang is. Die alleen maar aan zelfhandhaving kan denken. Die wellicht, wie zal het zeggen, in zijn ouderlijke gezin tot de conclusie is gekomen dat je er handig aan doet anderen bang te maken, voor jóu! Want anders lopen ze over jóu heen!
Nieuwe waardigheid
Niemand, hoe veracht of gebruikt ook, hoeft hierin te blijven steken. Niemand hoeft vanuit deze ervaring dader te worden of slachtoffer te blijven. Dat ontdekken de herders, die als eersten het geboortenieuws ontvangen. Zij zijn het uitschot van de maatschappij. Verworpenen, in zeker opzicht. En veel herders gedragen zich ook naar deze ‘identiteit’. Het zijn vaak ruige kerels waar je voor op moet passen. De komst van de engelen, boodschappers van God, maakt hen duidelijk dat God juist mensen als zij op het oog heeft. Ze krijgen in de gaten dat ook zijzelf van hoge ‘komaf’ zijn en dat God er alles aan zal doen om dat weer te herstellen. Want engelen krijg je niet zo maar op bezoek. En dat besef heeft niemand hen meer afgenomen. Het maakt dat ze op pad gaan om die ene Persoon te vinden die hen weer de waardigheid van geliefde zonen zal teruggeven.
Vrede, bedoeld voor de aarde
De engelen hebben zich niet vergist met hun ‘vrede op aarde’. Het kind waarover ze zingen, Jezus, is in dit mensenbestaan gekomen om al die vloekaspecten aan te raken, te ondergaan en ze mee te nemen, het graf in. Via het kruis, een plaats van vloek. Daar heeft Hij de vervloekingen, in de vorm van gebrek, verwerping, zwakheid en dood, ondergaan. Met als diepste dieptepunt het verlies van het contact met God, een intense verlatenheid. Verwerping in de diepste vorm. Dat overleeft geen mens.
Wanneer we verbinding gaan maken met deze Jezus, door Zijn stem ter harte te nemen, komt daarmee de relatie met God weer tot stand. En dat gaat gevolgen hebben voor de vloek in al haar vormen. De keus is aan ons om te geloven dat de vloek niet het laatste woord meer heeft.
Elk mens zal in verbinding met Jezus, en zo met God, zijn waardigheid weer hervinden. De waardigheid van een koningskind. De Bijbel noemt dit een ervaring van heerlijkheid. Blijdschap. Dat is beloofd en velen ervaren dit. Dat wil niet zeggen dat we de rouw over onze ervaringen van verwerping kunnen overslaan. Juist niet. Omdat er bewust ruimte moet komen voor het nieuwe besef. Dat we niet langer meer niemandskinderen zijn maar ‘Iemandskinderen’. Dat we geen anonieme zandkorrels zijn maar werkelijk gekende personen.
Zegenrijke uitwerking
Maria zong er al van, toen ze Jezus nog in haar buik droeg: “Nederigen heeft God verhoogd en machtigen van de troon gestoten.’ In de uiterlijke wereld is dat niet altijd goed zichtbaar. Maar, zoals Jezus zei: “Mijn koninkrijk is niet van deze wereld.” Dat betekent echter niet dat we er niks van kunnen merken! Ons innerlijk besef van onze hoge komaf, ons besef van de herstelde relatie met God. Hoe zou dat alles, allereerst voor onszelf, onopgemerkt kunnen blijven? Het kan niet anders of die liefdesverbinding krijgt invloed op onze opgedane ervaringen van verwerping. Ja, zelfs de beleving van onze (on)sterfelijkheid is ermee gemoeid als de relatie met God tot stand komt. En prima, laten we de zegenrijke uitwerking een voorsmaak noemen. Zodat we niet in de kramp schieten als we bijvoorbeeld depressief worden vanwege ons negatieve zelfbeeld.
De engelen hebben hun punt gemaakt bij de aankondiging van Jezus’ geboorte: Vrede op aarde. Aan ons de keus om die vrede slechts te projecteren op een (verre) toekomst. Of om ernaar op zoek te gaan, hier en nu. Door ons te verbinden met dit Kind, dat ons zo’n vrolijke ruil heeft aangeboden.
Hoogeveen
Nynke Sikkema-Holwerda