Wanneer men aan Calvijn denkt, komt meestal als eerste zijn Institutie in gedachten of de door hem geschreven commentaren. Op het gebied van zending is er maar weinig bekend van Calvijn. Hij is zelf nooit op zendingsreis geweest en heeft ook geen boek over zending geschreven. Tot op de dag van vandaag zijn er mensen die negatief zijn over Calvijn als het om zending gaat.
Zo schreef dr. Gustav Warneck, professor in Halle, aan het einde van de negentiende eeuw dat de reformatoren niet alleen zendingsactiviteiten misten, maar ook de idee van zending. Recent was dr. Klaus Fiedler, professor in Heidelberg, nog heel negatief over zending ten tijde van de Reformatie door te schrijven dat de Reformatie op zendingsgebied maar weinig te bieden had.
Toch is er wel meer te zeggen. Want wat wordt er bedoeld als het over zending gaat? Vaak gaat men bij zending uit van een activiteit die de landelijke grenzen of de grenzen van een continent passeert. Terwijl dit bij een andere benadering niet zo hoeft te zijn. Een feit is dat in de laatste 150 jaar de meeste activiteiten op het gebied van zending ontplooid zijn en niet in de tijd van de reformatoren. Maar er wordt wel gebouwd op het werk van de reformatoren en zeker ook van Calvijn.
Verkiezing
Calvijn heeft nooit een visie gegeven over zending, maar impliciet zijn er in zijn leer wel aanwijzingen voor een zendingsgeoriënteerde aard.
De leer van de verkiezing is voor hem geen drempel om het Evangelie te verkondigen. Volgens Calvijn moeten we bij het verspreiden van het Evangelie niet rekenen met de uitverkiezing, maar van de uitspraak van God uitgaan dat Hij niet wil dat er verloren zullen gaan. Mensen mogen het zaad op de akker strooien en God zal de groei geven. Het gaat niet om hoeveel oogst wij zien, maar om de glorie van God. Christenen moeten zich daar inzetten waar God de deur opent.
Calvijn zet sterk in bij God en niet direct bij de kerk. In tegenstelling tot de kerk van Rome ziet hij een onderscheid tussen de zichtbare en de onzichtbare kerk. Een gemeente waar het Woord en de sacramenten op de goede manier bediend worden, is per definitie een zendingskerk volgens Calvijn. Omdat er mensen veranderd worden voor het leven. God verzamelt Zijn Kerk in deze tijd met het oog op de toekomst. Een christen is een pelgrim met de missie om uit het Woord te leven en het Woord uit te dragen, want door het Woord bouwt God Zijn Kerk.
Calvijn heeft een tijd in Geneve gestaan als predikant. In die tijd was Geneve een toevluchtsoord voor vele vluchtelingen uit Frankrijk. Velen kwamen naar Geneve om daar onderwijs te krijgen over het Evangelie. Calvijn heeft er veel aan gedaan om deze vluchtelingen in de stad te herbergen. De gevestigde bewoners vonden de vluchtelingen niet zo prettig, maar Calvijn wist het in de hand te houden en een escalatie kon voorkomen worden.
Daarnaast stond hij ernaar dat Geneve niet alleen een toevluchtsoord was, maar meer nog een doorvoerplaats. Mensen kwamen, kregen onderwijs en gingen vervolgens weer terug om anderen te bemoedigen en te winnen voor het Evangelie. Met de komst van de boekdrukkunst werd er veel lectuur gedrukt en vanuit Geneve het zendingsveld ingestuurd.
Afzetgebied
Vanaf 1555 werd de zending vanuit Geneve naar Frankrijk steeds groter. Voor die tijd was het nog minimaal. Er is een register waarin namen staan van hen die naar Frankrijk gezonden zijn. Vaak werd er gewerkt met schuilnamen. Vanaf 1559 komt de synode in Frankrijk samen en dan wordt een geloofsbelijdenis opgesteld. Hiervoor gebruikte men van Calvijn onder andere de Institutie, diverse geschriften en leerlingen van Calvijn als adviseurs.
Niet alleen Fransen werden opgeleid om zending te bedrijven, maar ook Engelsen, Nederlanders en andere Europeanen. Vanuit Engeland kwam de bekende John Knox. Hij noemde Geneve met Calvijn de meest perfecte school van Christus. Vanuit Nederland zijn Marnix van St. Aldegonde en Petrus Datheen te noemen.
De algemeen verbreide mening is dat er geen zending buiten Europa heeft plaatsgevonden ten tijde van Calvijn. Veel latere zendingsbewegingen hebben gebouwd op het werk van Calvijn als basis voor het zendingswerk. Toch is Calvijn, als enige reformator, ook actief betrokken geweest bij een zendingsproject buiten Europa. Het was nagenoeg onmogelijk voor de reformatie om zending overzee te bedrijven aangezien de Spanjaarden en Portugezen oppermachtig waren op de zee.
Maar God opende de deur naar Brazilië door een aanvraag bij de kerk van Geneve. In een gestichte kolonie had men behoefte aan pastors, maar daarbij was er de mogelijkheid om de inboorlingen het Evangelie te verkondigen. De kerkenraad van Geneve, waar Calvijn lid van was, heeft dit gezien als een mogelijkheid van God en ging positief op de aanvraag in. In 1557 komen de eerste drie zendelingen, die leerling waren van Calvijn, aan in Brazilië. Helaas is deze zendingsmissie door verschillende omstandigheden op een fiasco uitgelopen.
Persoonlijk contact
Calvijn heeft ook veel brieven geschreven. Door de omvangrijke correspondentie onderhield hij contact met zijn leerlingen in heel Europa. Hij leefde mee met de lotgevallen van de kerken en was goed op de hoogte van de situatie. Er wordt wel gezegd dat hij in zijn brieven zijn ziel uitgegoten heeft. Hij leefde oprecht mee met de vervolgde kerken. En als er mensen uitgezonden werden om het Evangelie te verkondigen dan probeerde Calvijn door middel van briefwisseling contact te houden en bijstand te verlenen. Er zijn hier verschillende voorbeelden van. Naast het vele schrijven en onderwijzen heeft Calvijn zelf ook een aantal gebieden in Frankrijk bezocht.
Calvijn heeft wel degelijk betekenis gehad voor de zending en heeft dat nog steeds. We moeten bij een beoordeling van hem ook de tijd waarin hij leefde meerekenen. Zijn werk is basis voor veel hedendaags zendingswerk ondanks het ontbreken van een geschrift hierover.
Rien Mulder,
Langerak ZH
Rien Mulder is student aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn