Bestaat God wel? Er is toch veel dat eerder tegen geloof in God pleit dan er voor? Maar klopt dat wel? Zijn de argumenten die worden ingebracht tegen het bestaan van God wel zo sterk? Stefan Paas en Rik Peels schreven het boek God bewijzen en zetten argumenten voor en tegen op een rijtje.
Het lijkt een nutteloze missie van Paas, hoogleraar theologie aan de VU in Amsterdam, en Peels, onderzoeker en docent bij de faculteit filosofie. Heel wat pogingen om het geloof in God redelijk voor te stellen en anderen daarmee te overtuigen, zijn op een mislukking uitgelopen. De klassieke argumenten dat er wel een god moet zijn want alles moet toch een oorzaak en doel hebben landen allang niet meer.
Van lieverlee heeft het moderne denken alle geloof zonder wetenschappelijk bewijs als niet ter zake doende terzijde geschoven. Als vanzelf voert het redelijke de boventoon in de wetenschappelijke wereld. En wie een beetje normaal denkt en leeft, heeft geen plaats meer voor geloof in God. Geloven in God is zoiets als geloven dat Sinterklaas bestaat. Waarom spannen weldenkende en geleerde heren als Paas en Peels zich dan zo in om een dik boek te schrijven over God bewijzen? Omdat het toch nog weer nodig is.
Het verstand is enkele eeuwen geleden op hoge toon op de troon gehesen. Alleen met redelijkheid kon alles bepaald en behaald worden. Nu is wel duidelijk geworden dat we het met de redelijkheid ook niet redden. Veel blijft ondoorgrondelijk en onverklaarbaar. Veel blijft ook onhanteerbaar. De moderne mens wankelt meer dan hij vaak weten wil. Goed om de argumenten en antwoorden van toen en nu weer eens tegen het licht te houden.
Nieuwe atheïsten
Paas en Peels richten hun pijlen vooral op de zogenaamde nieuwe atheïsten. Geloof in God vinden ze onredelijk en onzedelijk. Het past een weldenkend mens niet in God te geloven. Wie tegen beter weten in toch in God gelooft bedriegt zichzelf en de ander en dat is onzedelijk. Je spiegelt jezelf en de ander wat voor waarvan je weet dat het niet waar is. Dat is onfatsoenlijk. Godsdienst of religie is bedriegerij, zo stellen zij. Bekende en populaire nieuwe atheïsten in ons land zijn onder andere Herman Philipse en Dick Swaab.
De fout die ze maken, zo opponeren Paas en Peels, is hun veronderstelling dat God niet bestaat. Zij vinden dat wetenschappelijk niet correct en ook niet te staven. Op zijn minst moeten ze de mogelijkheid openhouden dat er wel een god kan bestaan, maar dat we dat niet weten. Het is wetenschappelijk niet houdbaar en ook niet overeenkomstig de regels van de wetenschap stellige uitspraken te doen over iets wat je niet kunt bewijzen. Nog erger wordt het wanneer je vanuit de onbewezen stellingen allerlei conclusies trekt. Bijvoorbeeld dat de mens inderdaad niets meer is dan zijn brein. Dat alle gevoelens, ook religieuze, een kwestie zijn van stofwisseling in je hoofd en lijf. Een zaak van prikkels al of niet op het juiste moment in gang gezet of opgewekt.
Natuurlijk en nuttig
Paas en Peels redeneren dat geloven in God natuurlijk, gezond en nuttig is. Het is een gewoonte van miljarden mensen vroeger en nu. Waarom zou je iets wat je zo gewoon vindt moeten bewijzen? Laat de ander het tegendeel maar eens bewijzen! Ik hoef toch ook niet te bewijzen waarom ik van mijn vrouw houd en juist van haar en niet van duizenden anderen? Het zou onzinnig en ook onmogelijk zijn om te bewijzen en te verklaren waarom je wel voor de ene viel en niet voor die andere.
Zo is het ook met religie in het algemeen en met het geloof in God in het bijzonder. Een eenvoudige zuster gelooft gewoon in God, maar evengoed een geleerde gelooft gewoon met volle overtuiging en overgave in God. Dus, als geloven in God een illusie is, dan moet je al die mensen voor gek of dom of misleid verklaren. Dat is nogal een pretentie van de nieuwe atheïsten, zo stellen Paas en Peels.
Ontleden
Paas en Peels ontleden vervolgens heel het boek door wat nu precies de argumenten van de nieuwe atheïsten zijn en welke vooronderstellingen daaraan ten grondslag liggen. Paas en Peels zien het als hun opdracht en de opdracht van hun tegenstrevers waarheid en dwaling te onderscheiden. Het kan voor niemand zo zijn dat hij aantoonbare dwalingen aanhangt of poneert. Kortom: het moet wel een zuivere discussie worden. Niet dat dat echt goed mogelijk is, maar het moet wel het streven zijn.
Dat betekent onder andere dat de nieuwe atheïsten ons geen geloof in een god moeten toedichten die ook wijzelf niet erkennen of herkennen. De nieuwe atheïsten stellen bijvoorbeeld dat God, volgens christenen, een persoonlijke relatie wil met mensen. Dat Hij volmaakt liefdevol is. Dat Hij almachtig is en alles kan doen wat logisch mogelijk is. Dat God daarom voor iedereen voldoende bewijs kan geven dat iedereen Hem persoonlijk kan kennen. Daarvoor is echter onvoldoende bewijs. Dus God bestaat niet.
Het klinkt indrukwekkend. Maar is het waar? Paas en Peels vinden het onjuist te stellen dat God zich niet aan iedereen openbaart. Een mogelijkheid kan toch ook zijn dat God wacht met zich bekendmaken? God wordt in de Bijbel ook de ‘verborgene’ genoemd, en de almachtige God kan daar zijn bedoeling mee hebben. Bijvoorbeeld dat we Hem ernstiger gaan zoeken of ook dat het je kan aansporen om jezelf te onderzoeken: Wil je wel echt een relatie met God? En: Wil God zich, zoals de nieuwe atheïsten stellen, wel zo duidelijk mogelijk openbaren?
De vooronderstelling is kennelijk dat het ultieme doel van God is dat we geen van allen er nog onderuit kunnen dat God er is. Stel dat God dat zou doen middels een onweerlegbaar, spectaculair wonder, dan zouden we overtuigd zijn van zijn bestaan. Maar is dat wel Gods bedoeling volgens de Bijbel? Is Gods doel niet veel meer dat wij vrijwillig een relatie van wederzijdse liefde met Hem aangaan?
Kortom: God gaat echt niet voldoen aan onze bewijsmethodes en beoordelingen. Het is eerder omgekeerd, wie God wil leren kennen moet de weg gaan die Hij wijst. Dat is de weg van vertrouwen in en overgave aan Hem. In die weg hebben miljarden christenen, geleerde en ongeleerde, God leren kennen en van harte leren liefhebben en dienen met al hun krachten en met heel hun verstand.
Nodigend
Dit boek nodigt uit tot diepgaande bezinning op het geloof, ook van je eigen geloof. Het maakt bewust van vragen en obstakels, maar neemt ook stapsgewijs bij de hand om verder te komen. Het kan een goede handwijzer zijn juist ook voor veel jonge mensen die in een wetenschappelijke en moderne wereld opgroeien en leven. Het heeft mij geholpen om hier en daar op nieuwe wijze met catechisanten het gesprek over het geloof in God te voeren.
Stoffer Otten, Assen
Stefan Paas en Rik Peels, God bewijzen- argumenten voor en tegen geloven, Uitgeverij Balans, Amsterdam 2013, 384 pag., €19,95 (ISBN 978 94 600 3724 5).