Waarom voelt God soms zo ver weg? Waarom is geloven niet wat makkelijker? Waarom verliezen zoveel mensen hun geloof? Waarom twijfel je? In het boek ‘De stilte van God’ gaat schrijver Reinier Sonneveld in op onder andere deze vragen. ‘Waarom geloven zo moeilijk is’, zo luidt de ondertitel van het boek.
Eerste indruk. Een boek roept altijd een eerste indruk op. Mijn eerste indruk was de titel: ‘De stilte van God’. Met dit boek, zo dacht ik, gaan we de diepte in; spiritualiteit is in deze dagen een belangrijk onderwerp en Sonneveld gaat daar vast in dit boek dieper op in. Dacht ik. En ik moet zeggen dat mijn eerste indruk niet klopte. Als je met dit boek geholpen wilt worden op het gebied van (de ontbrekende) omgang met God en het werk van de Heilige Geest dan zul je naar mijn mening een ander boek moeten zoeken.
Wat dan wel?
Waar gaat dit boek van tegen de vierhonderd bladzijden dan wel over? Sonneveld stelt dat mensen met betrekking tot het geloof vragen in hun hoofd hebben, ‘maar hun hart spreekt veel luider’. En daarom, zo vertelt hij de lezer, zal het boek ‘vooral over dat hart gaan’. Mijn verlangen naar verder lezen groeit na het lezen van deze mededeling. Zeker ook omdat de worsteling met Gods afwezigheid in Nederland sterk tot uitdrukking komt in ontkerkelijking. Geen land waar die zo snel is gegaan als in ons land.
Sonneveld ziet bij het overzien van de vele publicaties op het gebied van de moeite van het geloven drie wat hij noemt ‘Grote Oplossingen’ telkens terugkeren. De eerste is de Rationele Oplossing. Die vindt hij onder anderen bij Tim Keller. Het christelijk geloof wordt dan verdedigd met argumenten. De insteek is dan het verstand. De tweede is de Communicatieve Oplossing. Het gaat er dan om de boodschap goed verpakt aan de man/vrouw te brengen. Oog en oor willen ook wat. Een derde mogelijkheid die hij noemt is de Organisatorische Oplossing. Daarbij wordt het vooral gezocht in projecten van gemeente-opbouw en gemeentestichting waarbij termen vallen als ‘inspirerend leiderschap’ en ‘geestelijke discipline’. De eerste Oplossing raakt het hart niet, de tweede hoeft er niet toe te leiden dat de boodschap iets met ons leven te maken gaat hebben en de derde zal niet zomaar tot gevolg hebben dat het allemaal gaat werken.
Geloof, zo stelt Sonneveld, is nauwelijks maakbaar. Hij biedt daarom geen stappenplan aan. Hij wil in zijn boek ‘oude rituelen’ die in de loop van de tijd ‘getest’ zijn afstoffen. ‘Want deze werken. Een beetje.’ En hij wil duidelijk maken waarom we ze ook alweer hadden. Wat Sonneveld biedt zijn gedachtes. ‘…maar het echte leven – daar ben jij nu en daar begint het avontuur.’ (p.39).
Apologetiek
Ik raak tijdens het lezen nieuwsgierig naar die ‘oude rituelen’. Het boek vervolgt met het in zeven hoofdstukken bespreken van oorzaken of aanjagers van twijfel: als je geloof geen nut heeft, als je als gelovige een vreemde lijkt, als schuld op je drukt en je altijd zo veel moet, als je godsbeeld verduistert en God niets van zich laat horen, als je geconfronteerd wordt met lijden, als je aangevochten wordt en als laatste als je verstand protesteert.
De ontegenzeggelijke kracht van het boek is dat hij deze aanjagers van twijfel op een zeer toegankelijke manier aan de orde stelt. De doorlopende tekst wordt afgewisseld met illustratieve verhalen en met het bespreken van boeken die op het onderwerp betrekking hebben. Ronduit boeiend en leerzaam. Daarnaast krijgt de lezer vragen gesteld die hem bij het deelonderwerp betrekken en hem daar dieper over doet nadenken. Bovendien treffen we aan het slot van het boek ‘Negen gesprekken’ aan. Die zijn gekoppeld aan elk hoofdstuk. Ze bieden nog meer leesstof en prima vormen om het hoofdstuk in groepen te bespreken. Ook wordt bij elk hoofdstuk een filmtip gegeven. Echt goed materiaal waar je als lezer wat mee kunt. En toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat Sonneveld wat verdwaalt. Welke rituelen stoft hij nu eigenlijk af? Volgens mij is hij bezig om in de hoofdstukken 2 t/m 8 een apologetiek te schrijven. Een frisse apologetiek – dat wel! Maar toch een apologetiek. Daar is uiteraard niets mis mee maar waarom wijst hij dan de Rationele Oplossing aan het begin van zijn boek zo stevig van de hand? Sonneveld biedt inderdaad – zeer waardevolle – gedachtes aan. Dat kondigde hij aan in het eerste hoofdstuk maar ik mis nou juist wat praktische handvatten voor het avontuur van het geloven. De prikkelende vraag over het waarom van de stilte van God blijft, voor zover ik hem kan volgen, feitelijk ook bij hem onbeantwoord; zeker op het niveau van het hart.
In welk verhaal wil je leven?
Nadat Sonneveld een reeks twijfelaanjagers heeft besproken en in het laatste hoofdstuk op de voor- en nadelen van twijfel is ingegaan bespreekt hij het zogenaamde Sjahrazaad-motief. Sjahrazaad is de hoofdpersoon van ‘De vertellingen van duizend-en-één-nacht’. Zij overleeft door telkens haar verhaal op een spannend moment af te breken en zo de koning (die benieuwd is naar het vervolg) ervoor te behoeden haar te laten doden. Verhalen redden haar leven! Zo werkt dat met verhalen. Daarin komt vaak een diep verlangen naar een betere wereld in tot uitdrukking. Er zijn zoveel verhalen. Sonneveld: ‘…terwijl Jezus voor het eerst claimt dat het echt is. Bij hem vermengt die verlangde wereld zich met onze reële wereld: als hij is opgewekt uit de dood zijn in hem hemel en aarde samengekomen.’ En even verderop lezen we: ‘er is een verhaal dat leven brengt, het moet er gewoon zijn. En toen waren er opeens die vier evangelisten, die zeiden: hier is het dan eindelijk.’ Dit lezend moest ik denken aan C.S. Lewis die ooit zoiets gezegd heeft: er is maar één mythe waar en dat is die over de Here Jezus! Als je naar de feiten kijkt, is allebei mogelijk: God kan bestaan, God kan niet bestaan. Met alle antwoorden van hoofdstuk 2 t/m 8 kom je er dus blijkbaar niet… Dan heeft Sonneveld voor de beantwoording van die vragen wel heel uitgebreid de tijd genomen… Het gaat er nl. volgens hoofdstuk 9 om dat je in het verhaal van Jezus stapt – het mooiste verhaal: voor iedereen is er hoop, iedereen is geliefd, iedereen is van waarde. ‘Het leven is veel te kort om door te brengen met minder mooie verhalen dan het allermooiste wat ik ken.’ En zo blijkt het in hoofdstuk 9 uiteindelijk niet te gaan om de tegenstelling geloof en twijfel maar over bindingsangst en overgave. We zijn hier volgens mij op het terrein van de psychologie beland. Dat kan en dat mag uiteraard. En hoofdstuk 9 spreekt me zeer aan. Maar er is nog wel wat meer te zeggen dan dat geloven uiteindelijk een keus is waarin je je al of niet committeert aan God. Wat dat betreft zou er van de kant van de Organisatorische Oplossing nog wel een bijdrage te leveren zijn. Die heeft de schrijver wat eenvoudig af geserveerd. Niet dat we twijfel en ongeloof met de juiste organisatie kunnen bestrijden maar wel dat er bewust aan geestelijke groei en het leren volgen van de Here Jezus wordt gewerkt binnen de gemeente. Dan is inspirerend leiderschap zeker wel van belang. Inspirerend? Dat is leiding geven in de Geest van Jezus. Ik druk wat dat betreft de schrijver instemmend de hand als hij op pagina 319 schrijft: ‘Het komt hierop neer: richt je op Jezus.’ Dat ís het avontuur!
Reinier Sonneveld, De stilte van God. Waarom geloven Buijten & Schipperheijn Uitgeverij Motief: Amsterdam 2013, 384 blz., € 17,90, ISBN 9789058816900.
Groningen
N. Vennik