Supermarkten die zeven dagen per week open zijn. Steeds meer koopzondagen in onze winkelcentra. Onderhoud aan wegen dat juist op zondag gepland wordt. Waar het openbare leven vroeger op de zondag vrijwel tot stilstand kwam draait het nu op volle toeren door, zeven dagen per week. Hoe moeten wij als christenen met deze ontwikkelingen omgaan en wat vraagt Gods woord van ons als het gaat om werken op zondag?
Allereerst gaat het dan om de vraag of het vierde gebod (‘Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag’) direct van toepassing is op onze zondag. De Bijbel geeft hierover in het Nieuwe Testament geen duidelijkheid. Elke dag en heel het leven wordt door Christus geheiligd. Wie een bepaalde dag als feestdag viert, doet dat om de Heer te eren (Rom. 14, 6). De zondag was in de wereld van het Nieuwe Testament eerst een gewone werkdag. Op deze dag waren er samenkomsten van Christus’ gemeente in de morgen en tegen de avond. Pas in 321 stelde de christelijke keizer Constantijn de Grote de zondag in als rustdag.
Al vanaf de middeleeuwen wordt er binnen de christelijke kerk gediscussieerd over de zondagsheiliging. Ook onder de reformatoren was er verschil van inzicht op dit punt. Al vier eeuwen geleden stond in de Gereformeerde Kerken de middagdienst onder druk vanwege het werk dat gemeenteleden deden.
Noodzakelijk
De landelijke synode van Dordrecht sprak in 1618/1619 uit dat de overheid ‘des namiddags alle dienstbare en dagelijkse werken’ zou moeten verbieden. Alleen ‘werken der barmhartigheid’, zoals in ziekenhuizen en arbeid die als ‘noodzakelijk’ werd erkend zoals bepaalde werkzaamheden op de boerderij en inzet van politie en leger voor openbare orde en veiligheid, waren toegestaan.
In de afgelopen eeuwen is met name de ‘noodzakelijkheid’ van zondagsarbeid steeds ruimer geïnterpreteerd. Toen in het begin van de negentiende eeuw het gaslicht opkwam, rees de vraag of dat ‘noodzakelijke arbeid’ met zich meebracht. De synode van de Christelijke Afgescheiden Gereformeerde Kerk oordeelde in 1857 dat gaslicht, ook op zondag, zonder gewetensbezwaren gebruikt kon worden. Gaslicht had zo’n groot maatschappelijk belang dat gemeenteleden ‘die in zulke fabrieken werken, geacht worden werken der noodzakelijkheid te verrichten’, aldus de synode.
Sinds de negentiende eeuw werden productieprocessen zo complex dat ze zeven dagen per week 24 uur per dag moeten doordraaien. Openbaar vervoer is in Nederland zeven dagen per week beschikbaar en wordt algemeen als ‘noodzakelijk’ ervaren. De beschikbaarheid van internet en andere media ervaren we ook als noodzakelijk. (Zonder internet kunnen gemeenteleden thuis geen kerkdienst meer meemaken). Ook binnen onze kerken wordt algemeen erkend dat tegenwoordig meer werk op de zondag noodzakelijk is dan pakweg honderd jaar geleden.
Geschenk
Lastiger wordt het als het bijvoorbeeld gaat om het werken in een winkel of in de horeca. Dit kunnen we toch moeilijk ‘noodzakelijk’ noemen? Het is verleidelijk hier een grens te trekken in ons denken. We kunnen ons toch niet alles laten afnemen? Wat blijft er dan nog over van de zondagsrust? Bovendien is in ons land nog steeds wettelijk geregeld dat een werknemer niet verplicht is om op zondag te werken.
Ik ben ervan overtuigd dat de discussie over wat wel en niet toegestaan is op de zondag ons niet verder brengt. Veel belangrijker is het te zien dat de zondag een geschenk van God is. Juist in onze samenleving met mobiele telefoons, laptop, files, tv, internet en e-mail worden veel mensen opgejaagd. Werktijd en vrije tijd vervloeien, ondanks de korte arbeidsweek. Daarom is het zo heilzaam dat de Schepper in het ritme van de week een rustdag gegeven heeft. Naar Gods voorbeeld en gebod mogen we tot rust komen, leren genieten en terugkijken op het gedane werk. Zo wordt God geëerd als degene die alle werk volbrengt. Niet aan onze prestatie, maar aan zijn zegen is alles gelegen.
Wat zou het mooi zijn wanneer dit geschenk van God algemeen aanvaard en gewaardeerd zou worden. Wanneer er weer echte rust zou heersen op zondag en de kerken vol zouden zitten. De werkelijkheid is echter dat wij leven in een geseculariseerde en multireligieuze samenleving. De economische en maatschappelijke ontwikkelingen (internationalisering, globalisering en technologie) oefenen grote invloed uit op de nationale cultuur. In zo’n wereld leven wij als christenen anno 2014.
Motieven
Veel mensen, ook binnen onze gemeenten, worden geconfronteerd met de druk om zondagswerk te accepteren om hun baan te houden of opnieuw een baan te krijgen. Ieder zal voor zichzelf moeten overwegen onder welke omstandigheden het werken op zondag voor hem of haar noodzakelijk is. Hierbij is het belangrijk te luisteren naar Gods Woord, te bidden om wijsheid en raad te vragen aan anderen.
In het licht van het bovenstaande mogen wij binnen de gemeente niet te snel oordelen over broeders en zusters die op zondag werken. Het gaat niet om de uiterlijke kenmerken van zondagsarbeid. Het moet gaan om de motieven, waaronder de afwegingen van zondagsarbeid zijn gemaakt. Bij onze beoordeling moeten we denken aan de woorden van de Here Jezus: ‘Als u had geweten wat bedoeld wordt met: “Barmhartigheid wil ik, geen offers”, dan zou u geen onschuldige mensen hebben veroordeeld. Want de Mensenzoon is heer en meester over de sabbat’ (Mat. 12, 7-8).
De zondag als rustdag komt steeds meer onder druk te staan. Laten wij als beelddragers van Christus juist in deze tijd naar onze omgeving uitstralen hoe goed het is om wekelijks op een vast moment te rusten van ons werk en tot rust te komen bij de Schepper, Verlosser en Vernieuwer van al wat leeft. En laten we als gemeente van onze Heer Jezus Christus biddend staan om hen die zich genoodzaakt zien op zondag te werken.
B. W. C. Moolhuizen, Erica
De heer Moolhuizen is ondernemerscoach en mediator en lid van de werkgroep diaconaat in de samenleving.