Als het over geloven gaat en over het houvast van mensen, dan zijn de opvattingen nogal verschillend onder de doorsnee burger. Niet ieder stemt zomaar in met een thema als verzoening, en al helemaal niet om dat tot het belangrijkste thema te maken voor het geloof. Eigenlijk wil dat er bij niemand makkelijk in.
Godsdienst, religie, is best een gewild artikel. De planken in de boekhandel waar je religie, mystiek, esoterie en dergelijke vindt, zijn rijk gevuld. Religie ligt beter in de markt dan boeken over de Bijbel of over wat de kerk belijdt. Religie is feitelijk voortdurend in te vullen vanuit de behoeften en verlangens van de mens.
De mens, op zoek naar zingeving, krijgt een menigte aan hulpmiddelen aangereikt. Veel heeft op een of andere manier oosterse wortels. Zen, of andere vormen van boeddhisme, religies zonder god, maar met veel religieuze ervaring; meditatietechnieken uit het hindoeïsme, diverse soorten yoga; wereldbeschouwingen op basis van het taoïsme met het evenwicht tussen yin en yang, en natuurlijk heel veel technieken en heilmiddelen die meer op westerse leest zijn geschoeid, maar vaak met een knipoog naar het Oosten. Het zijn wegen die een mens zelf kan bewandelen, uitgaande van de vraag: Waar heb ik behoefte aan? Wat spreekt mij aan? Wat boeit mij? Waar zie ik wat in? Wegen die wij beneden vaststellen.
Dat al die menselijke religieuze activiteit beter in de markt ligt dan de boodschap van de Bijbel, herken je ook daarin dat aan de meeste universiteiten de theologie is verdwenen, en nu als ‘religiewetenschap’ deel uitmaakt van de grote faculteit geesteswetenschappen. Het geloof in God is ergens alleen terug te vinden voor zover iemand ervoor kiest daar vanuit zijn religieuze interesse zo over te spreken. God Zelf in zijn openbaring is terzijde gesteld.
Met het bijbelse woord verzoening is de richting omgekeerd. Als de kerk het evangelie van verzoening belijdt, dan komt dat van bovenaf. Het is niet een thema bij de mens vandaan, maar waar de Schepper van hemel en aarde mee naar ons toe is gekomen.
Als ik dat schrijf is dat geloofstaal. Niet de mens heeft uitgevonden zulke dingen te zeggen. Maar mensen hebben het wel gehoord, en geloofd! Laten we intussen beseffen, dat ook in de kerken in het Westen deze omkering domineert, waarbij ook het spreken van de kerk in de lijn ligt van wat mensen willen. Dan wordt de Bijbel voorgesteld als een reeks berichten van menselijke ervaringen. Jezus is wel een historische persoon geweest, een echt mens, maar wat daaromheen wordt verteld, van opstaan uit de dood, en hemelvaart, en een ervaring van de Heilige Geest, dat zijn natuurlijk mythen. ‘Christenen’ – zo las ik in een stuk van de grote protestantse kerk van Duitsland – ‘noemen zich naar een man die tweeduizend jaar geleden leefde.’ Keus van mensen dus. En daarom misschien wel interessant….
Dat verschil tussen van onderop of van bovenaf zou wel eens heel ingrijpend kunnen zijn!
Waarom willen mensen liever niet de Bijbelse richting?
In mijn studententijd paste ik wel eens op de kinderen van een goede bekende. Als de voordeur van zijn huis openging stond je tegenover een muur waar met grote ruwhouten letters stond te lezen: Hebt u ook zo’n hekel aan het kruis? Ook na vijftig jaar zie ik het nog voor me. Dat heeft daar heel wat gesprekken opgeleverd! Maar het past bij wat Paulus schrijft, dat het evangelie in de ogen van mensen dwaasheid is, en dat hij toch nergens anders mee is gekomen dan met Jezus Christus en die gekruisigd (1 Kor. 1, 18-2:5).
Daarmee is de tegenstelling tussen wat van Gods kant komt en wat van onze kant wordt verlangd en nagestreefd scherp neergezet. Om dat te peilen kunnen we het beste teruggaan naar het paradijs. Hoe bijzonder was het zoals God de mens maakte! God zei: …naar Ons evenbeeld, en die op Ons lijken! (Gen. 1, 26) De mens is gemaakt als Gods familie. Adam wordt zelfs de zoon van God genoemd (Luc. 3, 38). We moesten vervolgens Gods schepping regeren en beheren. Een Koninklijke opdracht! We waren niet maar een deel van de schepping, we hoorden eerder thuis aan de kant van God. En God kwam gewoon bij de mens op bezoek, vriendschappelijk en vertrouwelijk (Gen. 3, 8-10).
En dan die ontstellende keus van de mens tegen God. Niet gehoorzamen. Liever zelf uitmaken wat goed en kwaad is. Daar moesten we juist afblijven, maar hoe graag hoorden we de stem van de slang: als je doet wat verboden is, dan zul je als God zijn…
De vader van de leugen vond en vindt gehoor bij ons. Zelf de weg bepalen, eigen baas zijn. Hier beneden maken wij de dienst uit. Wat van bovenaf komt bevalt ons niet. En zo doen we nog altijd - zoeken wat ons bevalt, wat bij onze voorkeur past. Want dat hebben we het liefste. Nog altijd is ons plaatje er mee getekend. Liever niet luisteren. Het is de dwaasheid van het zondaar zijn.
En toen? Toen zei God niet: Zoek het zelf maar uit. God zei: Waar ben je? (Gen. 3, 9) En daar begon het evangelie van de verzoening. Van bovenaf!
J. W. Maris, Apeldoorn
Prof. dr. J.W. Maris is emeritus hoogleraar dogmatiek van de Theologische Universiteit Apeldoorn.