Nog steeds is catechese in de eerste plaats overdracht van de geloofsleer aan doopleden van de kerk. Hoewel er in bijna al onze kerken regelmatig uit een van de belijdenisgeschriften gepreekt wordt (Heidelbergse Catechismus, Dordtse leerregels en Nederlandse Geloofsbelijdenis), vinden onze kerken het nog steeds noodzakelijk dat jongeren vanaf twaalf jaar duidelijk gemaakt wordt: wat geloof ik nou eigenlijk.
Wekelijks worden de jongeren uitgenodigd om samen met de dominee of iemand anders, daarvoor de nodige Bijbelkennis op te doen. Vijftig jaar of nog langer terug bestond catechese uit het van buiten leren van de catechismuszondagen. Tijdens de catechese moest je dan de vraag en het antwoord zonder te spieken opzeggen.
Daarna kwamen de boekjes van ds. J. H. Velema op de markt: Bijbel en belijden, die uitmondden in het laatste deel: Een levend lidmaat. Deze boekjes dienden als hulpmiddel voor het gesprek en tot het doen van openbare belijdenis. Maar hoe wordt er nu catechese gegeven? Is er verschil met vroeger?
Even voorstellen
Als ik om acht uur ’s avonds in Drogeham aanbel bij de familie Poortman, word ik hartelijk ontvangen. Vader Harrie (46) is in het dagelijks leven productmanager in een productiebedrijf te Drachten. Hij heeft er inmiddels twee kerkenraadsperioden opzitten en zit momenteel onder anderen in de jeugdraad. Zijn vrouw Alice (42) is als moeder gewoon thuis. Zij verleent geregeld hulp bij gezinnen waar dat nodig is, doet clubwerk voor acht- tot tienjarigen en probeert momenteel samen met haar schoonzus, een jeugdsoos voor tienermeiden op te zetten. Ook maatschappelijk draagt ze haar steentje bij (Zonnebloem en Haïti).
Hilda (16) zit in HAVO – 5 van het Gomaruscollege en Nynke (15) doet 4-VWO eveneens op het Gomarus. Beide meiden volgen de catechese bij ds. W. A. Capellen. De twee jongste dochters volgen nog geen catechese en zijn daarom niet bij dit gesprek aanwezig. Het gesprek komt vlot op gang. 'We hebben een leuke dominee', is het eerste wat ze zeggen.
Catechesemateriaal
Harrie vertelt dat toen hij op catechese ging bij ds. Korving begin jaren tachtig inderdaad de boekjes van ds. J. H. Velema werden gebruikt. Aan de hand hiervan werd de catechismus behandeld. ‘Zondag één moesten we uit het hoofd leren, maar de overige zondagen niet. Wel werden we overhoord of we de stof wel geleerd hadden’, aldus Harrie.
Voor de jongelui ligt dat nu anders. Nynke vertelt dat voor hen de Bijbel het belangrijkste materiaal is, met daarbij het boekje Bijbels ABC. ‘Je krijgt uitleg van de dominee over de tekst. Echt huiswerk is er niet meer bij. Wel heeft de dominee een apart programma op de site van onze kerk waar wat vragen op staan. Maar die kun je tien minuten van te voren wel even bekijken.’ Hilda vult aan: ‘Echt thuis iets nakijken is moeilijk want de catechisatieboekjes blijven in de kerk. Onze dominee is zeker bang dat we ze iedere keer vergeten mee te nemen.’
‘Voor jullie oma lag dat wel anders’, vertelt Harrie. ‘Toen zij op catechese ging bij toen nog ds. W. van ’t Spijker, moest ze veel uit het hoofd leren. Ze kreeg huiswerk mee en werd de volgende week overhoord. Dat gebeurde toen overal.
Betrokkenheid
Net als Nynke en Hilda gingen ook hun ouders vroeger met plezier naar catechese. Zo vond Alice de eigen inbreng altijd heel belangrijk. Als ze ergens mee zat of een actuele vraag had, kon je die kwijt. Harrie weet nog wel een voorbeeld uit die tijd. ‘Tot mijn veertiende jaar ging alles nog volgens het boekje, maar toen ik ouder werd kwamen ook andere actuele zaken aan de orde: naar welke muziek luister je?’
Volgens Nynke kan de catechese wel leuker worden wanneer iedereen meedoet. In de praktijk zijn er te veel jongeren die niet echt meedoen. Ze zwijgen. Als ze nou wat actiever mee zouden doen worden de gesprekken ook leuker.
Harrie en Alice herkennen dit ook uit hun periode toen zij nog naar de catechese gingen. Alice: ‘Bijna niemand zei wat en dan was het meer een verplicht nummer dan dat er open en eerlijk met elkaar over iets doorgesproken werd.'
Met dat verplichte nummer zijn de jongelui het niet eens. ‘Catechese hoeft niet per definitie saai te zijn. Als je wat meer over het christelijk geloof wilt weten en de catecheet of dominee heeft een luisterend oor en hij brengt het leuk, dan valt het best mee. Maar misschien zijn wij wat mondiger nu dan jullie vroeger?’ aldus Hilda.
Tot hoe lang naar catechisatie?
Voor Harrie was dat vroeger helder: tot hij belijdenis deed bij ds. E. J. van der Linde. Voor Alice die van oorsprong uit de PKN komt, lag dat iets anders. Voor ze Harrie leerde kennen volgde ze in Kollum nog huiscatechese. Maar tijdens de verkeringstijd met Harrie, voelde ze zich steeds meer thuis in de gemeente van Drogeham, wat uitmondde in het doen van belijdenis van haar geloof in Drogeham.
Voor de jongelui is dit nog niet echt helder. Daar moeten ze nog even goed over nadenken. Want stel je voor dat je gaat studeren en ergens anders komt te wonen. Volg je dan daar nog catechese? Of doe je aan Bijbelstudie bij een christelijke studentenvereniging?
Verplichting?
Harrie: ‘In mijn tijd en daarvoor ging iedereen naar de catechisatie. Het hoorde er gewoon bij. Je moest er steeds rekening mee houden dat je die avond niet ergens anders naar toe kon. In die zin was het wel een verplichting maar dat voelde niet altijd zo.’
Voor de jongelui is de wekelijkse catechese ook geen verplichting. Als je een keer echt verhinderd bent, moet dat volgens hen kunnen. Datzelfde geldt ook voor de club op donderdagavond. Of je club en catechese misschien moet combineren? ‘Dan moet de dominee er wel bij zijn’, vinden zowel Hilda als Nynke.
De dominee als catecheet!?
Vroeger was de eigen predikant ook degene die de catechese verzorgde. Was de gemeente vacant, dan werd dit door de consulent of een van de ouderlingen gedaan.
Harrie herinnert zich dat in vacante perioden een catecheet van buiten werd aangetrokken. In zijn geval was dat Sjouke Procee. Ook Alice kreeg in Kollum catechisatie van de dominee. Later werd dat huiscatechese, een soort bijbelgespreksgroep, waar de dominee soms ook bij aanwezig was. Ook Hilda en Nynke hebben voordat ds. W. A. Capellen kwam, catechese gehad van iemand van buiten. Ook een Sjouke, maar dan Van der Meulen. Toch gaat er niks boven onze eigen dominee vinden ze beiden. ‘Je ziet hem zondags op de preekstoel, ontmoet hem in de hal van de kerk, kunt hem een berichtje sturen en praat met hem op catechisatie. Dat is juist het leuke en schept een band.’
Veranderingen in de tijd
Op veel plaatsen heeft de catechese en drastische verandering doorgemaakt. Van overdracht van kennis naar het voeren van gesprekken over wat jongeren bezighoudt. In Drogeham en op meer plekken is die verandering niet spectaculair. Mijn gesprekspartners concluderen dat het met die veranderingen op het gebied van catechese best wel meevalt. Natuurlijk is het materiaal niet meer hetzelfde en is de vorm ook wel gewijzigd. De betrokkenheid is echter hetzelfde gebleven. Wat als verandering het meest in het oog springt is de openheid. Men durft zich meer te uiten. En alleen dat is al positief.
Nynke, Hilda, Alice en Harrie, bedankt voor jullie openheid in de gesprekken.
Pieter Sijtsma, Dokkum