Vandaag de dag zijn mensen mondiger dan ooit, vooral in westerse samenlevingen. Hoe gaan we pastoraal om met dit ‘type mens’ dat zich niet zomaar wat laat gezeggen?
In het pastoraat staat de liefde van God centraal. Dat betekent barmhartigheid én waarheid. Barmhartigheid: de pastor moet oog hebben voor het lijden, de zwakheid en de onmogelijkheden van de pastorant. Kijken met Christus’ ogen. Het levensverhaal van de pastorant wordt écht gezien. Zonder afwijzing van de persoon, ondanks zijn feilen, falen en voorgeschiedenis daarin. Dat is vers één. Vers twee is dat we dit ‘mensenverhaal’ verbinden met het ‘Verhaal van God’, met de werkelijkheid van God. Daarover vandaag wat gedachten.
Confrontatie
Hoe worden die twee ‘verhalen’ verbonden? We mogen beseffen dat het unieke van een pastorale ontmoeting is dat ‘Christus in ons midden’ is (Mat. 18, 20). Zijn aanwezigheid zorgt ervoor dat er drie(!) partijen in gesprek zijn: de pastor, Christus’ Geest en de pastorant. Twee wordt dus drie. Als we als pastor en pastorant zo op Christus en Zijn Woord gericht zijn zullen we merken dat God inbreekt in onze werkelijkheid.
Dat betekent soms troost of genezing en soms confrontatie! Dan kan het zomaar gebeuren dat onze eigen ideeën en manieren van kijken worden verstoord. Dan zien we in dat ons denken en doen schadelijk is. We doorzien welke egoïstische motieven ons gedrag bepalen. En met welke ‘innerlijke verwondingen’ dit alles verbonden is. En waar we dat níet laten gebeuren, zo schrijft Patrick Nullens*, waar we vooral onze éigen waarheid scheppen, zullen we worden ‘afgetoetst’ aan de werkelijkheid van het leven. We zullen op kortere of langere termijn de schade ervan ondervinden. Schade, aan onszelf, aan anderen, of andere delen van de geschapen werkelijkheid.
Wat overigens heel belangrijk is in de pastorale relatie, is het onderkennen én respecteren van het tegenstrijdige verlangen dat élk mens in zich draagt. Ieder mens heeft enerzijds het verlangen om mondig te zijn, zélf keuzes te maken, eigen baas te zijn. En anderzijds heeft elk mens het verlangen om geleid te worden door een hogere macht. Het is een paradox die bij het leven hoort. We willen zélf overtuigd zijn en niet maar wat blind gehoorzamen.
Christus zichtbaar maken
Het is een taak van de kerk om mensen te helpen hun nieuwe Christus-identiteit te ontwikkelen. En daarbij gaat het er niet om, zo schrijft Nullens, dat ík goed word, of dat de toestand in de wereld er door mij beter op wordt (alleen al die gedachte bezorgt je kramp, nietwaar?). Maar dat ‘de werkelijkheid van God’ meer en meer zichtbaar wordt. Dat Christus zichtbaar wordt. Zo’n gedachte is eigenlijk ook wel even een opfrisser. We kunnen als christenen te veel bezig zijn met onszélf, dat we ‘goede’ mensen worden. Of dat we anderen vertellen hoe ze het beter moeten doen. Of dat we ‘de wereld’ moeten verbeteren. Voor we ’t weten zijn we vooral zélf druk bezig, op eigen kracht en (ethische) inzichten.
Christus die meer en meer zichtbaar wordt... Gods liefde, waarheid, barmhartigheid en goedheid. Deze kerngedachte doet een mens geen geweld aan. Geen mens wordt hierbij in een onmogelijk keurslijf gedwongen. Want de verandering komt van binnenuit en kán ook niet zonder schade van buitenaf worden afgedwongen. Het is in dit verband niet voor niks dat God een méns werd. Hij manifesteerde zich niet als een idee, of als een principe of theorie! Wij vandaag hoeven geen principes of normen gestalte te geven, maar Christus. Zo klein (of groot) mag het zijn!
Kerk ís ethiek
De kerk mag dus mensen helpen hun Christus-identiteit te ontwikkelen. Daarnaast is het belangrijk dat we kijken naar wat voor soort plék de kerk eigenlijk is. Allereerst wat de kerk níet is (of niet zou moeten zijn). Zij is níet een soort van mentaal trainingscentrum waar deugden worden aangeleerd. Is de kerk dat wel, dan wordt zij moralistisch!
Dat de kerk op fysieke, zichtbare wijze bestaat, is enorm belangrijk. De kerk is de fysieke ‘aanwezigheid’ van de gekruisigde Christus. In de kerk en bij het kruis komt létterlijk alles bij elkaar: lijden, kwaad, falen én overwinning. Mensen mogen zich hier in het geloof vergeven én gerechtvaardigd weten. Let wel: de kerk is de enige plek waar het er allemaal tegelijk kan en mag zijn. En daarom ook kun je van de kerk zeggen, en dat vind ik een wezenlijke gedachte van Patrick Nullens: de kerk hééft geen ethiek, ze ís de ethiek! De kerk is een plek van voortdurend gebed waarop Gods antwoord is: de aanwezigheid van Zijn Zoon, de kracht van de heilige Geest en de bemoediging van het Woord. Achter alle ethische waarden, want die zijn er natuurlijk wel degelijk, staat de persoon van Christus die deze waarden toont, draagt en vormgeeft.
Leven-voor-de-ander
Kijken we naar Jezus Christus, dan zien we dat de kern van Zijn leven en werk bestaat uit ontlediging en plaatsbekleding. Andersgezegd: een leven-voor-de-ander. Onbaatzuchtig leven. Dat is écht leven, dat is ‘ethisch’ verantwoord leven. Wie heel vroom zegt dat het in het geloof om Jezus Christus gaat, zit ernaast. Het gaat om méér. Want Jezus Christus kwam in de wereld om het gebrokene en menselijke in zich op te nemen. Deze barmhartigheid, dit ‘voor-de-ander’ vormt de kern van Gods wezen (Ex. 33, 19). Dit betekent niet dat geboden of waarden er niet toe doen. Allerminst, zoals we in het volgende artikel nog zullen zien. Maar wij mogen steeds weer opnieuw beginnen. En daarbij heeft God onze groei en ontwikkeling op het oog. Van binnenuit. Een groei die gebaseerd is op vertrouwen.
Nynke Sikkema-Holwerda, Hoogeveen
(Dit is het tweede artikel in de serie ‘Pastoraat voor eigenwijze schapen’)
* (Zie zijn boek: Pastoraat voor eigenwijze schapen, Een pastorale ethiek voor een missionaire kerk).