Als werktitel voor mijn bijdrage aan de vormingscursus van vorig seizoen kreeg ik aangereikt "Van sabbat naar zondag". Ik wijzigde dat opzettelijk in "Sjabbat en zondag". De schrijfwijze "sjabbat" koos ik omdat we het over een echt Joodse dag hebben, en de Joden noemen die dag sjabbat. Nog bewuster koos ik niet voor de woorden "van" en "naar", omdat die lijken te zeggen dat de zondag in de plaats vande sjabbat is gekomen. Ik geloof niet dat de Bijbel ons ruimte geeft om dat te zeggen.
Bij sjabbat en zondag gaat het over een week van zeven dagen. Er zijn wel andere tijdsindelingen bekend, maar het ritme van 6 + 1 heeft te maken met hoe God schiep. Na zes dagen scheppen, rustte Hij op de zevende. Dus voor de mens, die op de zesde dag werd geschapen, begint het leven met rust. Daar heeft God ons blijkbaar voor geschapen, - rusten bij Hem en gericht op dat doel op aarde werken.
In Exodus 20 wordt het sjabbatsgebod direct verbonden met dit ritme van de schepping. Daarmee brengt de HERE Israël uitdrukkelijk terug naar zijn oerbedoeling. In Deuteronomium 5 (waar de Tien Woorden worden herhaald) wordt de sjabbat verbonden met de bevrijding uit Egypte. Hij bevrijdde Israël om het te laten leven zoals Hij het oorspronkelijk bedoeld heeft. Zo gaf de HERE de sjabbat aan Israël als een teken (Exodus 31,15-16) tussen Hem en Israël. Een dag die symbool staat voor het hele leven: om Gods bevrijding te vieren en jezelf tot rust te laten komen bij Hem. Daarmee wordt het houden en heiligen van de sjabbat niet minder dan een hartgrondig antwoord van Israël aan God: Met hoofd, hart en handen willen wij U, onze bevrijder, dienen en liefhebben.
= 7
Op sjabbat gaat het dus bij uitstek om Gods liefde voor Israël en Israëls liefde voor God. Het Nieuwe Testament bevestigt dit. In de opmerkelijk vele discussies die de Here Jezus had over de sjabbat, benadrukt Hij dat. Meer dan het "slechts" onderhouden van Gods geboden over de sjabbat en van de daaraan toegevoegde voorschriften van mensen, gaat het om Gods liefde die rust en vrijheid brengt... Jezus Messias heeft ook het vierde van de Tien Woorden vervuld. Hij bracht de rust en de bevrijding waarom het op sjabbat gaat, beslissend dichtbij. Zijn offer aan het kruis en zijn overwinning op de dood brachten bevrijding uit de machten van zonde en dood, en openden zo de weg naar de eeuwige rust, het paradijs. Door Jezus kan de sjabbat in Gods naam gevierd worden als nooit tevoren. Daardoor heeft Jezus nog iets benadrukt. In het Oude Testament merk je al hoe sjabbat en de ontmoeting met de Here bij elkaar horen. Na de ballingschap ontstonden de synagogen, waar op sjabbat wordt samengekomen en de Schriften worden gelezen. Jezus heeft door zijn gewoonte op sjabbat de synagoge te bezoeken (Lucas 4,16) laten zien dat deze gewoonte helemaal past bij Gods bedoeling van de sjabbat.
+ 1 = 8
Jezus' opstanding is beslissend! De eerste dag van de nieuwe week (later ook wel achtstedag genoemd) wordt daarom van veelzeggende betekenis. Dat is de dag waarop alles veranderde: Jezus' opstanding bracht bevrijding en rust, leven dat uitloopt op het paradijs. De grote vraag is of die onmiskenbaar grote betekenis van de eerste dag van de week genoeg is voor ons om in plaats van de sjabbat de zondag te vieren als rustdag. In het Nieuwe Testament is niet te vinden dat de zondag in plaats van of naast de sjabbat de rust- en vierdag van de christenen werd. Drie gedeelten die wel in de richting van de zondag als de christelijke dag van samenkomst lijken te wijzen zijn 1 Korintiërs 16,2; Handelingen 20,7-12 en Openbaring 1,10. Maar geen van hen maakt direct helder dat de eerste dag ook echt tot vaste dag van samenkomst voor de christelijke gemeente werd.
Bovendien is er nog iets opmerkelijks aan de manier waarop in het Nieuwe Testament met het sjabbatsgebod wordt omgegaan. Het is het enige van de Tien Woorden dat niet wordt verwerkt in de voorschriften voor de christelijke gemeente. De andere negen krijgen allemaal letterlijk een plek in de oproep om geleid door de Geest volgelingen van Jezus Messias te zijn. Maar... niet die van het sjabbatsgebod. Ook daaruit blijkt dat sjabbat een dag is en blijft voor het Joodse volk, die niet zo voor de gelovigen uit de heidenen bedoeld is (zoals ook de besnijdenis aan het Joodse volk is voorbehouden). Maar waar sjabbat om gaat, geldt nadrukkelijk wel ook voor de christenen uit de heidenen: de vrijheid, de rust, het eeuwige leven dat God ons door Jezus Messias gunt. Zo blijkt duidelijk uit de Hebreeënbrief. Die vrijheid en rust laten zich vieren. Omdat sjabbat een typisch Joodse dag blijft, leent voor christenen de eerste dag van de week zich er uitstekend voor om als wekelijke rust- en vierdag te houden. Het is de dag van Jezus' opstanding, die de bevrijding inluidde. Bovendien zijn er de (voorzichtige) aanwijzingen in het Nieuwe Testament naar de zondag als (ook?) dag van samenkomst van de christelijke gemeente.
Laat de zondag voor ons dan wel een dag van vieren zijn! En laten we als christenen uit de heidenen niet doen alsof de sjabbat nu van ons is en wij van de zondag een soort christelijke sjabbat moeten maken door Gods sjabbatsgeboden aan Israël min of meer toe te passen op onze invulling van de zondag. Helaas zitten er in de keuze voor de zondag als rustdag vanaf heel vroeg in de kerkgeschiedenis anti-joodse gevoelens en de gedachte dat "voor God de kerk nu in de plaats van Israël gekomen zou zijn". Maar laat het op de zondag zeker wel gaan om de kern van de sjabbat: rusten bij God, zijn daden vieren, Hem en elkaar bij zijn Woord ontmoeten.
Zie voor informatie over hoe Israël de sjabbat viert www.kerkenisrael.nl.
Rob van der Toorn, Leiden
Drs. A.J. van der Toorn is predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerk van Leiden