De Reformatie lijkt iets uit een ver verleden en dat is ook zo. In 2017 wordt zelfs de 500e verjaardag gevierd en dat maakt wel duidelijk dat die Reformatie stokoud is.
Die verjaardag lijkt vooral een bejaardenfeestje voor mensen die geschiedenis leuk vinden of die alles bij het oude laten. En daar zijn er heel wat van, zeker in de kerk. Het gaat allemaal over Martin Luther (1483-1546) die in het klooster over een Bijbel struikelt, er dan achter komt dat goede werken ons niet verder helpen maar dat alles van Gods genade afhangt, en die vervolgens veel bier drinkt en nare dingen over Joden vertelt. Wat moet je daar vandaag nu mee?
Veranderen en vernieuwen
Gelukkig ligt het wel een beetje anders. Allereerst was Luther een jonge monnik. En net als andere jongeren vroeg Luther of het niet eens tijd werd voor verandering in de kerk. Hij vroeg zich af of alles wat gezegd en gedaan werd nog wel klopte met wat God in de Bijbel zegt. Hij ging in de Bijbel studeren en kwam tot de overtuiging dat het niet klopte. De kerk moest grondig vernieuwd worden. In de loop van de tijd waren er zoveel tradities en gebruiken ingeslopen waarvan gedacht werd dat die uit de Bijbel kwamen. Geloven was knap ingewikkeld geworden. Christus werd vooral als angstaanjagende rechter voorgesteld. De preek ging meer over de hel dan over de hemel. De kerkdienst was voor een gewoon mens niet te volgen en de leiding van de kerk was meer met eigen belang bezig dan met kerkmensen. Luther wilde terug naar de basis, hij wilde veranderen en vernieuwen, hij wilde dat kerk en geloof weer aantrekkelijk werden. Wat dat betreft zou Luther vandaag naast mij in de kerk kunnen zitten.
God
Wat Luther vooral wilde veranderen was de verhouding tussen God en mens. Hem was geleerd dat zelfs als hij heel goed z´n best deed de kans heel klein was dat hij in de hemel zou komen. Geloven was een puntensysteem geworden waarbij je punten kreeg voor goede werken en puntenaftrek als je zondigde. En niemand wist hoeveel punten je moest hebben om het weer goed met God te krijgen. Luther kreeg een hekel aan God omdat hij vond dat God het onmogelijke van een mens vroeg. Toen kwam hij tot het inzicht dat het precies andersom was. Niet wij moeten zorgen dat het weer goed komt tussen God en ons, maar God heeft daar in Christus zelf al voor gezorgd. Wij hoeven dat alleen maar in geloof aan te nemen. Toen Luther dat inzag, was het – in zijn eigen woorden - alsof de deur naar het paradijs voor hem openging. Luther bevrijdde het geloof van stress en krampachtigheid en liet de mensen weer zingen van blijdschap. Goede daden veranderden van zware klus tot mooi werk. Mensen zijn ontzettend zondig, maar God is gelukkig ontzettend genadig. Christus wil met ons ruilen. Hij wil onze zonde en schuld wel hebben en in ruil daarvoor geeft Hij ons gerechtigheid en eeuwig leven. Die boodschap is niet oubollig, het zou de kerk en ons geloof wellicht goed doen om na 500 jaar weer eens naar Luther te luisteren.
En nog meer
Door deze nieuwe verhouding tussen God en mens veranderde er nog heel veel meer. Luther zorgde voor een nieuwe bezinning op gezin en opvoeding, op onderwijs en wetenschap, op huwelijk en seksualiteit, op de verhouding tussen geloof en politiek. Allemaal thema´s die vandaag volop aan de orde zijn. Omdat Luther steeds terug gaat naar wat de Bijbel hierover zegt, valt er veel van hem te leren.
Probleem was wel dat lang niet iedereen het met hem eens was. Dat zorgde ervoor dat de kerk scheurde. Daardoor moest Luther nadenken over wat de kerk eigenlijk is. Wat is de plaats en functie van de preek, de ambtsdragers, de liturgie, catechisatie en ga zo maar door. Dat is interessant en ook leerzaam. Wij zijn niet de eersten die daarover nadenken en daarom is het misschien verstandig eens te luisteren naar wat anderen vóór ons daarover gezegd hebben. Dat geldt ook voor de problemen in deze wereld. Omdat Luthers volgelingen niet overal getolereerd werden, kwam er in de zestiende eeuw een vluchtelingenstroom op gang en moest er nagedacht worden over tolerantie en hulpverlening. Ook toen was er een kloof tussen arm en rijk en werd van christenen gevraagd goed met hun geld om te gaan. Door Luthers nieuwe manier van geloven kreeg de zorg voor mensen in nood een heel ander uitgangspunt. Mensen in nood werden niet geholpen om punten te verdienen bij God. De boodschap van genade betekent dat mensen de handen vrij kregen om zich uit liefde voor de naaste en uit dankbaarheid aan God voor de nood in de wereld in te zetten.
Minder
Nu heeft Luthers Reformatie niet alleen maar voor vernieuwing en verbetering gezorgd. Wat Luther bijvoorbeeld over Joden zei is verschrikkelijk. Anderen in zijn tijd deden dat weliswaar ook, maar dat maakt het niet minder erg. Zo kan 500 jaar Reformatie ons ook leren wat we vooral niet moeten doen en ons nederig maken over wat onze voorouders in Gods Naam verkeerd hebben gedaan. Maar ook die minder mooie zaken maken duidelijk dat de Reformatie ons vandaag nog heel wat te zeggen heeft, want ook vandaag moeten wij nadenken over tolerantie, over geloof en politiek. Immers, religie is het onderwerp van de dag. Daar kan Luther over meepraten.
H.J. Selderhuis, Hasselt
Dr. Herman J. Selderhuis is directeur van Refo500
www.refo500.nl