De Bijbel noemt ieder die gelooft 'heilig': apart gezet, en toegewijd aan God. In de geschiedenis van de kerk komen wij 'heiligen' tegen die op een bijzondere manier toegewijd hebben geleefd. Af en toe zullen wij een van hen in de schijnwerper zetten. Want zij mogen niet vergeten worden. Hun voorbeeld wil bemoedigen en inspireren.
Reformator van Bohemen
Johannes Hus
Bij een bezoek aan Praag kun je er eigenlijk niet om heen: het herdenkingsmonument van Johannes (Jan in het Tsjechisch) op het Oude Stadsplein in het centrum. Maar wie was deze Jan Hus?
Hus werd geboren in 1369 in een klein dorpje aan de grens met Beieren. Als zestienjarige ging hij studeren in Praag en maakte hij een academische bliksemcarrière. Op zijn twintigste was hij meester in de letteren, op zijn eenentwintigste in de filosofie, op zijn drieëntwintigste doctor in de letteren. Uiteindelijk werd hij op zijn negenentwintigste rector magnificus van de universiteit van Praag.
Criticus
Naast zijn werk als leidinggevende aan de universiteit ging Hus preken in de kapel van Bethlehem. Hij was daartoe bevoegd omdat hij de priestergelofte had afgelegd.
Hij wist hoog en laag te boeien, vooral ook omdat hij er bewust voor koos in het Tsjechisch te preken.
Zijn kritiek op misstanden binnen de Rooms-Katholieke Kerk stak hij niet onder stoelen of banken. De belangrijkste misstanden die Hus aan de kaak stelde, waren: de koop en uitruil van ambten, corruptie, de handel in relikwieën (en de verering daarvan) en vooral het aflaatsysteem.
In zijn kritiek was Hus sterk beïnvloed door de Engelsman John Wyclif. Ook Wyclif was evenals Hus van mening dat het woord van God het beste in de volkstaal verkondigd kon worden. Centraal in Wyclifs theologie stond het geloof in een ‘heilige universele kerk’ die losstond van de Rooms-Katholieke Kerk, de predestinatie (alles is al voorbeschikt), de verwerping van het gezag van de priesters, en een verwerping van de autoriteit van de paus.
Bij het Tsjechische publiek sloegen de denkbeelden van Wyclif aan. Hus heeft deze denkbeelden bij het volk bekendgemaakt, die geen originele denker was, maar als rector van de Praagse Universiteit de ideeën van Wyclif wist te vertalen naar krachtige, heldere boeken en preken.
Hus was erg populair en genoot de bescherming van koningin Sophia. Vanwege deze bescherming en ook omdat de Rooms-Katholieke Kerk in die tijd erg verdeeld was, duurde het lang voordat Rome maatregelen tegen Hus nam. Pas in het jaar 1409 werd hij geëxcommuniceerd, en een paar jaar later werd een dwingende banvloek over hem uitgesproken.
Brandstapel
Hus kon onder deze omstandigheden niet in Praag blijven. Toch bleef hij preken in de omgeving van de stad en kwam geregeld voor een kort verblijf daar terug. Tijdens het Concilie van Konstanz (1414-1418) werd er een proces tegen hem aangespannen.
Hus werd gevangengenomen. Een tribunaal van godgeleerden bestudeerde nauwgezet al zijn geschriften, legde hem vervolgens een lijst met tientallen punten voor: deze punten zouden aantonen dat hij zich aan ketterij schuldig had gemaakt. Hij bestreed elk punt van die lange lijst maar de godgeleerden en de bisschoppen wilden maar één ding horen: een volledige verwerping van zijn eigen geschriften. Hus weigerde en het concilie veroordeelde hem tot de brandstapel. Het vonnis werd op 6 juli 1415 voltrokken. Het zwartgeblakerde lichaam van Hus werd met ijzeren staven vermorzeld, waarna de as werd uitgestrooid in het meer van Konstanz. De laatste woorden die Hij op de brandstapel zou hebben uitgesproken waren: de waarheid overwint.
Waarheid
Nog even terug naar dat herdenkingsmonument aan de rand van dat grote plein in Praag. Het statige beeld dat zich hoog opricht bovenop een massief voetstuk, toont de gezaghebbende figuur van Jan Hus. Aan zijn linkerkant is het zegevierende Hussietenleger en aan zijn rechterkant worden de onderdrukte protestanten getoond die tweehonderd jaar later werden verjaagd. De figuur van een jonge moeder staat symbool voor de heropleving van het Tsjechische nationalisme. Het monument is een van de symbolen van de Tsjechische onafhankelijkheid.
Een inscriptie op het voetstuk haalt een tekst aan uit het testament van een van de volgelingen van Johannes Hus: 'Pravda Vitězí', wat zoveel betekent als 'De waarheid overwint'. Het is nu een officieel motto, geschreven op de banier van de Tsjechische president. Het citaat van Hus is zelfs erkend als een officieel nationaal symbool.
Voorloper
Johannes Hus, die honderd jaar eerder leefde dan Luther, was een voorloper van de Reformatie. Naast het monument op het grote plein doen nog andere zaken denken aan deze unieke Boheemse reformatie. (In die tijd heette een groot deel van Tsjechië Bohemen.) Nog steeds hebben veel protestantse kerkgebouwen in die landstreken geen kruis, maar een avondmaalsbeker, een kelk, op de voorgevel of op de torenspits. Waarom? Omdat Johannes Hus de eucharistie in de gedaanten van brood en wijn aan leken bediende en tot hen preekte in de landstaal, zodat iedereen het kon begrijpen.
Pieter Sijtsma, Dokkum