Jezus noemt in zijn bergrede zes opvallende tegenstellingen. Daarbij haalt Hij eerst iets uit de traditie aan. Daar stelt Hij dan zijn eigen woord tegenover: ‘Maar Ik zeg u …’ Tot nu toe zijn in ons kerkblad twee antithesen besproken. In de vorige twee kerkbladen is al een en ander gezegd over de derde antithese, waarin Jezus een lichtvaardige scheiding vergelijkt met echtbreuk (Mat.5,31-32).
Jezus spreekt in zijn derde antithese tegen mannen die menen dat ze hun eigen wil kunnen volgen, en die ondertussen hun kwalijke gedrag goedpraten met een beroep op de wet. Hij geeft hier geen algemeen verbod uit op een tweede huwelijk als een vrouw door haar man onheus is bejegend en weggestuurd. Hij berispt ook niet diegene die uit liefde met deze vrouw is getrouwd.
Antipas
Jezus profeteert tegen een geslacht dat maar trouwt en scheidt, en dan wéér trouwt en wéér scheidt, en ondertussen meent zich te houden aan de wet van God, als maar aan haar formele eisen is voldaan. Deze formele gehoorzaamheid is niets anders dan een farizese gerechtigheid. De gerechtigheid van de discipelen van Jezus zou meer moeten zijn (Mat.5,20). Jezus stelt hier een misstand aan de kaak die langzamerhand gemeengoed was geworden in zijn samenleving. Deze misstand was de lakse scheidingspraktijk.
Het zou kunnen zijn dat Jezus met die laatste uitspraak een concrete situatie in gedachten had: wie trouwt met een weggezondene, pleegt echtbreuk. Zo was dat toch gegaan met Herodes Antipas? Antipas trouwde met een weggezondene, namelijk Herodias, de vrouw van zijn halfbroer Herodes Filippus. Het zou kunnen zijn dat dit heeft meegespeeld toen Jezus zei dat wie een weggezondene trouwt, echtbreuk pleegt. Zou het ook daarom zijn dat de aanhangers van Herodes Jezus wilden ombrengen? (Mar.3.6).
Kerkorde
Jezus stelt hier echter de misstand aan de kaak dat wie trouwde met iemand die 'om willekeurig welke reden' was weggestuurd, een lakse en onrechtvaardige rechtspraktijk in stand hield. Zijn uitspraak is profetische kritiek op het systeem, op wie de heersende lakse praktijk goedpraten en op diegene die deze onterechte wegzending op zijn geweten heeft. Deze uitspraak stond zo ver af van de gangbare praktijk dat een directe toepassing van deze uitspraak niet reëel is. Het is geen regel die we zomaar in een kerkorde zouden kunnen overnemen.
Een vrouw die onterecht is weggezonden, terwijl haar man ondertussen een nieuwe relatie aangaat, valt niet onder de kritiek van Christus, evenmin de man die zich over haar ontfermt. Als zij niet opnieuw zou mogen trouwen, zou dit voor haar een groot probleem vormen. Ze zou sociaal gezien uitgerangeerd zijn, en ook opnieuw worden vernederd. Zij zou levenslang die schande en last dragen, en een gevangene zijn van de willekeur en ontrouw van haar man.
Nee, dat bedoelde Jezus niet. Hij ontfermt zich over verstotenen en biedt hen nieuw perspectief. Bovendien was in die tijd hertrouw na echtscheiding gebruikelijk, want van een vrouw werd verwacht dat ze een gezin zou bouwen.
Terughoudendheid
Wel is een zekere terughoudendheid ten opzichte van hertrouw begrijpelijk. De man die haar wegstuurde, was misschien nog geen nieuwe relatie aangegaan. Hij zou dan tot inkeer kunnen komen en zich met haar willen verzoenen. Ondertussen heeft hij haar wel slecht behandeld door haar onterecht weg te sturen, met een scheidingsakte die verklaarde dat ze vrij was voor een nieuw huwelijk. Als zij daarvan gebruik had gemaakt, trof haar geen blaam, maar wel degene die haar had weggezonden en slecht behandeld.
De uitspraak dat wie een weggezondene trouwt, echtbreuk pleegt, is dus een sterke vorm van uitdrukken. Deze manier van spreken past bij de profetische prediking van Jezus. Dit wordt onderstreept door andere uitspraken die in hetzelfde hoofdstuk uit de bergrede voorkomen. Een voorbeeld is de uitspraak dat volgelingen van Jezus geen eed mogen afleggen (Mat.5,33-37). De kerk accepteert het afleggen van een eed in bijzondere situaties. Dat geldt ook voor het toepassen van vergelding (Mat.5,38-42). Het aanbod van vergeving sluit niet uit dat het recht doorgang moet vinden. Zoals onder bepaalde omstandigheden een eed en vergelding noodzakelijk zijn, zo is ook hertrouw voor een vrouw mogelijk die buiten haar schuld met een scheidingsakte is weggezonden door haar man. Het woord van Jezus is een sterk signaal dat het huwelijk niet naar willekeur mag worden ontbonden. En onderstreept dat alleen een ernstige schending van de huwelijksbelofte reden kan zijn voor beëindiging van een huwelijk.
Zo onderstreept de derde antithese de huwelijkse trouw, voor het leven. De wereld vindt dit te veel gevraagd. Maar wie de Heiland volgt, weet van een andere wereld, die eens zal komen en al in Hem gekomen is. Dat is een wereld waarin de trouw met vreugde uit de aarde ontspringt. Het loont de moeite – zoals J. van Bruggen zei – om je op die wereld in te stellen: 'Jezus kan aandringen op sterke huwelijken omdat de werkelijkheid waarvan zij een afschaduwing is, nu ophanden is. Het hemelrijk is voorgoed de bruiloft van het Lam!'
D.J. Steensma, Feanwâlden