Dieren roepen veel emoties op bij mensen. Een halfjaar geleden ontsnapte koe Hermien toen zij op transport werd gezet voor de slacht. Daarna verborg zij zich in het bos. Het duurde bijna twee maanden voordat men haar weer wist te vangen. Hermien hoefde echter niet meer naar het slachthuis. De Partij voor de Dieren wist met een crowdfundingsactie maar liefst € 50.000 op te halen om Hermien van het slachthuis te redden en haar een plek te geven in een rusthuis.
Dit verhaal toont de verdeeldheid in Nederland als het over dieren gaat. Aan de ene kant zijn er veel, heel veel Nederlanders die elk jaar kilo's vlees naar binnen werken. Gemiddeld eten Nederlanders zo'n 39 kilo vlees per jaar, 13 kilo meer dan wat gezond is. Daarnaast worden er in Nederland op grote schaal dierenproeven uitgevoerd.
Wilde grazers
Aan de andere kant is er een kleiner deel in Nederland dat helemaal geen vlees eet en soms zelfs radicaal opkomt voor het dierenwelzijn. Denk aan het gebeuren rond de grote grazers in de Oostvaardersplassen. Door een strenge winterweek en de grote populatie van grote grazers in de Oostvaardersplassen, was er te weinig eten voor deze dieren. Activisten hielden felle protesten en wisten uiteindelijk zelfs voor elkaar te krijgen dat de wilde grazers bijgevoerd werden.
Deze verdeeldheid kan te maken hebben met een verschil in hoe mensen naar dieren kijken. Aan de ene kant zijn er mensen die met een rationele blik naar dieren kijken. Zij zien dieren vooral als een middel, bijvoorbeeld als bron van voedsel of als middel om medicijnen te testen. Aan de andere kant zijn er mensen die met een emotionele blik naar dieren kijken. Zijn zien dieren als medeschepselen waarmee ze zich verbonden voelen. Sommigen gaan daarin zover dat ze geen onderscheid maken tussen mens en dier. Dieren zijn ook personen en hebben dezelfde rechten als mensen.
Welke visie op dieren is nou het beste? Gelukkig hoeven we niet tussen een van beide te kiezen. Er is namelijk ook nog een middenweg. En zoals vaak het geval is, lijkt deze middenweg de beste te zijn. Er zijn mensen die zeggen: dieren hebben gevoel en kunnen lijden. Daarom verdienen zij medelijden. Maar dit betekent niet dat ze dezelfde rechten als mensen hebben. Dieren kunnen namelijk niet verantwoordelijk worden gehouden voor hun gedrag. Als een dier iemand doodt, wordt het dier niet als een rechtspersoon veroordeeld, maar slechts onschadelijk gemaakt. Mensen staan morel gezien boven dieren. Zij hebben namelijk kennis van goed en kwaad. Mensen hebben meer rechten dan dieren én mensen dragen – anders dan dieren – verantwoordelijkheid.
Mussen
Bovenstaande uitspraak verdient het Bijbels onderbouwd te worden. Deze onderbouwing vinden we onder meer in het scheppingsverhaal. God vormde zowel mens als dier uit de aardbodem, maar alleen van de mensen wordt vermeld dat God hen naar Zijn beeld schiep (Gen.1,27). Wanneer God de mensen heeft geschapen, geeft Hij hun de opdracht om over de dieren te heersen. Adam mocht de dieren namen geven. Zij kwamen allemaal bij hem langs. Wie in de Bijbel een naam geeft aan iemand, heeft daarmee een relatie. In het paradijs was er dus grote verbondenheid tussen mens en dier, en de mens at dan ook geen dieren (Gen.1,29).
Onze situatie is echter niet meer dezelfde als die van de mens in het paradijs. Na de zondeval en de zondvloed veranderde de relatie tussen mens en dier. Dan zegt God tegen Noach en zijn zonen dat de dieren bang voor hen zullen zijn en dat God hen in hun hand heeft gegeven; voortaan mag de mens dieren eten zolang er maar geen bloed meer inzit (Gen.9,2-4). Een mens doden is echter volstrekt niet toegestaan. Wanneer iemand een mens doodt, moet hij zelf ter dood worden gebracht, want de mens is naar Gods beeld gemaakt (Gen.9,6). God maakt dus een duidelijk onderscheid tussen dieren en mensen. Ook Jezus maakt dit onderscheid. Een mens is meer waard dan een heleboel mussen bij elkaar (Luk.12,6).
Medeschepselen
Dat mensen belangrijker zijn dan dieren, betekent niet dat we zomaar alles met hen mogen doen. Zinloos dieren doden of hen zinloos laten lijden is uit den boze. Hoe zouden wij dit tegenover God kunnen verantwoorden, die de dieren heeft geschapen en hen van waarde acht? Hij is het immers die hen voedt, lees maar eens psalm 104. Prachtig hoe de schepping daarin wordt beschreven. Mensen en dieren komen in deze psalm samen als schepselen die in alles van God afhankelijk zijn. Dieren zijn medeschepselen met gevoel. Wij dienen rekening te houden met hun gevoelens. Dieren zijn niet slechts gebruiksvoorwerpen. Dat toont Gods wet ons: ook het vee moet rust krijgen op de sabbat (Ex.20,10) en een rund dat aan het dorsen is, mag niet gemuilkorfd worden (Deut.25,4), maar moet tijdens het werken de ruimte krijgen om te eten.
Wat betekent dit voor ons in de praktijk? Allereerst dat we ons bezinnen op onze vleesconsumptie. Als Nederlanders eten we zoveel vlees, dat het niet alleen voor onze gezondheid slecht is, maar ook voor het dierenwelzijn. Omdat wij zoveel vlees eten, worden dieren in megastallen opgepropt. Er worden zoveel mogelijk dieren op zo min mogelijk vierkante meter gehouden. Hun stal mogen zij pas verlaten als ze naar de slachterij gebracht worden. De relatie tussen mens en dier is hier zoek. Dieren worden zo als producten behandeld en niet als schepselen. Dit kan nooit Gods bedoeling zijn. Want de rechtvaardige kent het leven van zijn vee (Spr.12,10). Elke dag vlees eten is echt niet nodig. Zelfbeheersing is een christelijke deugd. Laten we ons matigen en tenminste binnen de limiet blijven van wat voor onszelf gezond is. Dat betekent dat we niet meer dan een halve kilo vlees per week zouden mogen eten.
Respect
Onnodige dierproeven moeten worden afgekeurd. Dierproeven die mensenlevens redden, zijn waardevol. Een mensenleven is immers meer waard dan een dierenleven. De offercultus van het oude Israël laat zien dat voor God mensenlevens van veel grotere waarde zijn dan dierenlevens. Maar dierproeven die alleen vanwege economische redenen gehouden worden, moeten worden afgewezen. Dat men apen uitlaatgassen van auto's laat inademen om aan te tonen dat Volkswagen auto's niet zo vervuilend zijn, slaat bijvoorbeeld nergens op.
Het ene dier heeft meer gevoel dan het andere. Ook daar moet onderscheid in gemaakt worden. Een koe behandel je op een andere manier dan een mier. Elk dier, hoe klein ook, heeft echter recht op respect, want elk dier is een schepsel van God. Elke christen mag dit naar eigen inzicht toepassen met behulp van de Heilige Geest. Liefde strekt zich niet enkel uit naar mensen, maar naar heel Gods schepping. Voor de een kan dit betekenen om helemaal geen vlees meer te eten. Voor de ander kan dit betekenen om in plaats van die jaarlijkse barbecue eens iets anders te organiseren. Maar doe dit wel op ingetogen wijze. Laten je emoties niet de overhand nemen over je gedrag. Felle acties zoals bij de Oostvaardersplassen doen namelijk meer kwaad dan goed. Blijf dus kalm en richt je op God. Zijn Geest zal je dan ook de wijsheid geven om op een goede manier met dieren om te gaan.
Dominik de Bruijne, Ermelo
D. de Bruijne is masterstudent aan de Theologische Universiteit Apeldoorn