Zou hij een narcist zijn, de huidige president van Amerika? Diverse psychiaters hebben zich daar wel zo over uitgesproken...
Als je een narcistische persoonlijkheid(sstoornis) hebt, dan is de kans groot dat je snakt naar bewondering. Die heb je nodig om jezelf de moeite waard te vinden. Daarom zet je een groots beeld van jezelf neer op gebied van je talenten en prestaties. Bewonderd worden zie je als een recht. Ook vind je dat je recht hebt op een bijzondere behandeling en privileges. Je wordt (innerlijk) woedend als iemand kritiek heeft op je gedrag. Want je beleeft kritiek alsof iemand jou onderuit haalt, je positie ondermijnt.
Ballon
Je empathie is minder goed ontwikkeld. Charme daarentegen natuurlijk wel, al kan die gespeeld overkomen. Macht is een belangrijke drijfveer. Anders gezegd: je zin willen krijgen. Jaloezie is je compagnon, want als anderen schitteren steekt je verdrongen gevoel van minderwaardigheid de kop op. Maar die minderwaardigheid wordt onmiddellijk gemaskeerd door woede en jaloezie.
Want dat is dus de keerzijde: innerlijke onzekerheid en minderwaardigheid. Die twee mogen niet bewust worden natuurlijk, want dat is te pijnlijk. Intimiteit is een lastige, want iemand die te dichtbij komt, kan zomaar door die prachtige, opgeblazen ballon prikken. Partners, kinderen en collega’s ervaren manipulerend gedrag en voelen zich niet goed gezien laat staan gewaardeerd.
De innerlijke sluimerende minderwaardigheid dreigt naar de oppervlakte te komen in de vorm van angst en depressiviteit op moment dat je te maken krijgt met zich opstapelende problemen in de buitenwereld. Het moet dan trouwens al héél ver gekomen zijn, want tot die tijd zul je vooral de mensen uit je omgeving de schuld (blijven) geven van de problemen.
Epidemie
Er zit natuurlijk nog wel verschil tussen een stoornis hebben en ‘narcistisch zijn’. Vooral podiummensen zijn in meerdere of mindere mate narcistisch, zo las ik ergens. En dat is ook wel begrijpelijk, want op een podium loop je meer kans op bewondering dan achter de coulissen. Een beetje (gezond) narcisme is ook wel nodig wil je jezelf daar op dat podium gehesen zien. Acteurs, sprekers (ja ook dominees), ze zijn veelal met een narcistisch sopje overgoten. En misschien is dat maar goed ook, anders stond daar nooit iemand.
Behalve dat president Trump regelmatig wordt weggezet als een narcist, hoor ik ook links en rechts de term nogal eens vallen waar het andere mensen betreft. Een relatie is gestopt vanwege het feit dat manlief of vrouwlief narcistisch zou zijn. Of ik hoor (en zeg het zelf): ‘Tsjonge, dat ís me toch een narcist!’Het klinkt soms bijna scheldwoordachtig. En je zou bijna gaan denken dat er een epidemie gaande is.
Over epidemie gesproken, een poos terug las ik dat een psychiater oordeelde dat onze samenleving ronduit narcistisch was, een ander schreef dat onze samenleving borderlinetrekken heeft. Problematische relaties, wisselende relaties, middelengebruik, prestatiezucht, hevige emoties, stress, ze lijken aan de orde van de dag. En wie heeft er tegenwoordig via facebook of anderszins géén podium waarop zijn geweldige ikke (nou ja, of wat bescheidener) ten toon wordt gespreid?
Spiegel
Dus eh..., als we zo naar Trump kijken, dan kon het wel eens zo zijn dat we in een grote spiegel kijken. Deze gedachte kwam ik een tijd terug tegen in een artikel van de theoloog J.J. Suurmond. Dat we onze eigen narcistische (onbewuste) stukken geprojecteerd zien op hem. En het kan bijna ook niet anders, zulke ‘grootse’ mannen oogsten ofwel onze bewondering óf onze ergernis. Maar welke van die twee affecties het ook is, het zegt net zo veel over onszelf. De bewonderaar trekt zich op aan Trumps ‘grootsheid’ bij gebrek aan eigen gevoelde innerlijke waardigheid. En hij die zich ergert, verraadt hiermee waarschijnlijk eenzelfde verlangen naar grootsheid en is waarschijnlijk behept met eenzelfde onbewust gevoel van onwaardigheid.
Wie stelt dat dit alles klinkklare onzin is mag zich afvragen of deze afwijzende reactie geen innerlijke afweer is tegen een al te pijnlijke issue. In elk geval wees Jezus Christus ons erop dat onze affecties (veroordeling (ergernis) én bewondering) meer iets zeggen over onszelf dan over het voorwerp van bewondering of afkeer. Waar het hart vol van is (en dat kan ook vol van veroordeling zijn) daar stroomt de mond van over. Of neem Zijn uitspraak over de balk en de splinter.
Misschien is het goed om in onze tijd, en dus ook in de kerk, meer oog te krijgen voor dat kleine, gewonde innerlijke zelf in ons. Dat zich zo verborgen maar daarmee des te meer destructief, egocentrisch, manipulatief en machtswellustig kan opstellen. In onze onderlinge relaties en in de kerk. De tijd lijkt er rijp voor dat we in de spiegel kijken van die zogenaamd grootste man op aarde. Want het mag in de kerk dan fijn gaan over het heil in Christus, maar wat hebben we daaraan als dergelijk onheil onder de radar blijft door ons gebrek aan zelfkennis?
Nynke Sikkema-Holwerda, Harderwijk