In de medische wetenschap is vandaag de dag veel mogelijk. Sommige ontwikkelingen roepen vragen op. We herkennen de oerzonde, dat de mens zijn eigen wereld wil scheppen. Hij gebruikt daarbij de middelen van de medische wetenschap en techniek. Zij moeten hem in staat stellen tot een lang, gezond en effectief leven, waarin hij de regie in handen houdt en veel kan genieten.
De ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en techniek laten iets zien van de manier waarop de moderne mens omgaat met de natuur en met zijn eigen leven. Hij beschouwt de dingen die hij tegenkomt als materiaal waarmee hij kan gaan werken. Zo doet hij ook met zijn lichaam.
Het lijkt erop dat we op weg zijn naar een cultuur van mensen die een hybride lichaam hebben, een lichaam dat zowel natuurlijk is als het product van zijn eigen willen. Aan de buitenkant kun je soms al zien hoe mensen invloed uitoefenen op hun lichaam, dat soms meer op een kunstwerk lijkt dan een 'natuurlijke' menselijke verschijning. Ook aan de binnenkant van het lichaam is het een en ander mogelijk. Op zichzelf is er niets tegen een kunstknie of –heup, een stent of een pacemaker. Maar daar blijft het niet bij.
Verlamd
Neem bijvoorbeeld de techniek die ervoor zorgt dat iemand die vanaf zijn nek verlamd is, toch nog bepaalde handelingen kan verrichten. Deze techniek staat nog in zijn kinderschoenen, maar er zijn al resultaten geboekt. Een elektrode die in de hersenen is geïmplanteerd, vangt vandaaruit signalen op, die vervolgens worden doorgezonden naar een computer. Zo kan een patiënt door alleen maar te denken – bijvoorbeeld: licht aan/uit – ervoor kan zorgen dat het licht aan- of uitgaat. Zou het in de toekomst mogelijk kunnen zijn dat iemand daarmee de prothese die bij zijn benen is aangebracht kan besturen? Een verlamde die kan lopen door zijn verstand te gebruiken! Deze techniek van hersenimplantaten maakt dat iemand een computer kan bedienen, en de computer zorgt vervolgens voor de gewenste acties. Als een implantaat in de hersenen misschien wat risico's geeft, dan zou ook altijd nog een kap óp het hoofd (of: een pet), met ingebouwde elektroden, uitkomst kunnen bieden.
Zo gaan wetenschap en techniek steeds verder.
Maar als deze techniek voor verlamden uitkomst kan bieden, zou die techniek dan ook niet 'gewone' mensen kunnen helpen? De wereld om ons heen vraagt veel van ons. Er worden aan ons hoge eisen gesteld. Mensen raken uitgeput en krijgen ene burn-out. Wie kan al die ontwikkelingen bijhouden? Zouden dergelijke technieken ook 'gewone' mensen kunnen helpen om hun prestaties, op welk vlak dan ook te verbeteren?
Cyborg
De moderne mens verandert de wereld om hem heen, maar daarnaast verandert hij ook zichzelf. Wil de mens naar eigen inzicht goed kunnen blijven functioneren in een wereld die steeds in beweging is en steeds verandert, dan moet hij ook zelf in beweging blijven en veranderen. Daarover denken filosofen en andere geleerden na. Hoe ziet de mens van de toekomst eruit? Dat er iets aan mens moet veranderen is voor velen duidelijk. Want je moet wel een supermens zijn om alle ontwikkelingen in deze hoogtechnologische wereld te kunnen bijbenen, en om enigszins het overzicht te houden. Zou het mogelijk zijn zo'n mens te ontwikkelen? Sommigen dromen daarover: een mens die het huidige stadium van mens-zijn is gepasseerd, en die controle houdt over de wereld die hij zelf ontworpen heeft. Hij heeft een lange weg in de evolutie doorgemaakt, zo zegt men. Nu komt de tijd dat hij de evolutie in eigen hand moet nemen. Het is dan niet meer een proces dat per se heel langzaam gaat, zoals bij de evolutie, maar een proces dat hij zelf kan sturen. Hij werkt daarbij aan zijn verandering in een soort supermens, die zonder meer natuurlijke elementen in zich heeft, maar vooral ook het product van zijn eigen technische vaardigheden is. Een hybride-mens. Of beter een zogenaamde cyborg: half mens, half machine.
Schaduwkanten
De schaduwkanten van deze ontwikkelingen zijn duidelijk, vooral als wetenschappers verdergaan met hun onderzoek naar hersenimplantaten. Als de hersenen via een geïmplanteerde elektrode signalen kunnen doorsturen naar een computer, is het omgekeerde toch ook mogelijk? Dan zou een computer toch ook signalen kunnen doorsturen naar de hersenen om daarop invloed uit te oefenen?
Maar ook nu al ondervinden we schadelijke effecten van ontwikkelingen in wetenschap en techniek.
Een van die effecten betreft de houding van de moderne mens ten opzichte van zijn lichaam. Doordat hij denkt dat de wereld maakbaar is, inclusief zijn eigen bestaan, krijgt hij een afkeer van zijn lichaam zoals hem dat gegeven is.
Je zou dat niet zeggen als je kijkt naar de aandacht die mensen besteden aan hun lichaam. We spreken niet voor niets over een lichaamscultuur. Er wordt menig uurtje besteed aan de verfraaiing van het uiterlijk. Mensen willen jeugdig en sportief, vlot en vitaal overkomen. Het lijkt er daarom op dat zij erg op hun lichaam gesteld zijn. Toch is er iets anders aan de hand. In werkelijkheid is er een sterke afkeer van het eigen lichaam. Op welke manier dan? Dat zien we de volgende keer, in de laatste aflevering van deze serie over de moderne medische wetenschap en biotechnologie.
D.J. Steensma, Feanwâlden