Hermeneutiek
Sola scriptura. Alleen de Schrift. We baseren de boodschap alleen op de Bijbel. Dat is een goed gereformeerd uitgangspunt. Hoe is het te verklaren dat niet elke gereformeerde theoloog met ‘alleen de Schrift’ tot dezelfde uitleg komt van bepaalde Bijbelgedeelten? De ene uitlegger kan zeggen: ‘het staat toch in de Bijbel?’ Maar de andere uitlegger kan die woorden met hetzelfde recht uitspreken.
Alleen de Schrift. Laat ik maar eens een steen (steentje) in de vijver werpen. Waarop is het uitgangspunt ‘de Schrift alleen’ gebaseerd? Op de Schrift zou je in eerste instantie denken. Maar wie heeft die Schrift dan vastgesteld? De oude kerk van de eerste eeuwen van onze jaartelling. Je kunt de Rooms-katholieke kerk dan ook niet ongelijk geven dat ‘de Schrift’ er niet zou zijn zonder de traditie! We geloven dat de Geest van God ons de Schrift heeft aangereikt maar de Schrift viel niet letterlijk uit de hemel. Hij kwam door de handen van mensen tot stand en in de weg van traditie kwam het tot onze Bijbel. De Heilige Geest is niet buiten de traditie omgegaan. Wie de geldigheid van de Bijbel uitspreekt, spreekt onmiddellijk de geldigheid van de uitspraak van de vroege kerk uit.
‘Gestolde traditie’
Je zou – wat raar uitgedrukt – de Bijbel kunnen beschouwen als ‘gestolde’ traditie. Op enig moment is er een streep gezet door de kerk: deze evangeliën zijn dé evangeliën, deze brieven zijn dé brieven en deze Apocalyps is dé Openbaring. Deze geschriften functioneerden in de gemeenten. Die golden als regel van ons geloof. Met die teksten in de hand werd men in de naam van God kerk. Het punt is echter: je kunt de tekst wel vást leggen. Maar ondertussen gaat het leven wél door. En hoe groter de afstand tussen de gestolde traditie en het leven van vandaag hoe meer vragen die oude teksten oproepen. Ze gaan soms over zaken waar wij geen weet van hebben of die wij vandaag niet belangrijk vinden.
Handelingen 15
Neem Handelingen 15 waarin het gaat over een bijeenkomst van de apostelen. Welk probleem daar speelde: dienen heidenen te worden besneden of niet? Ik heb de agenda van onze eigen generale synode er nog eens op na geslagen maar ik zie dat onderwerp er niet opstaan. En dat is maar goed ook! De vragen in de eerste eeuw zijn (dikwijls) anders dan die in de eenentwintigste eeuw. Die ‘gestolde’ traditie in Handelingen 15 helpt ons ondertussen wel om na te denken over de vragen van vandaag. Niet in die zin dat er in dat hoofdstuk antwoorden te vinden zijn waarmee alle agendapunten van onze synode kunnen worden afgehandeld. Maar dat apostelconvent leert ons in elk geval het een en ander over saamhorigheid en geeft ons ook een boeiend criterium bij besluitvorming. Er is sprake van de ‘gestolde’ traditie van die dagen (de Hebreeuwse Bijbel vaak in de Griekse taal bekend; evangeliën, brieven en de Apocalyps waren er nog niet) en daar citeert men uit. In overeenstemming met de Heilige Geest is men tot het besluit gekomen. Een rechtstreeks gebod over de handelwijze met betrekking tot heidenen die tot bekering waren gekomen staat echter in het Oude Testament niet vermeld. Ze moesten een oplossing zoeken en dat leidt tot de woorden (NBG 1951 en HSV): ‘het heeft de Heilige Geest en ons goed gedacht, u verder geen last op te leggen’. De kerk van toen deed het met de Schrift van die dagen (Oude Testament) en kwam tot besluitvorming die later zélf werd tot nieuwe ‘gestolde’ traditie, terug te vinden ons Nieuwe Testament in het boek Handelingen, hoofdstuk 25. De vroegste kerk bouwt vanuit de ervaring met de Here Jezus voort op de geschriften van Israël.
Brug bouwen
Hermeneutiek is feitelijk vandaag de vertaalslag maken op basis van teksten van eergisteren en gisteren. En je hoeft maar een boek te pakken over hermeneutiek (uitleg) en je ziet dat élke tijd van onze kerkgeschiedenis er op een verschillende manier wordt uitgelegd. De Schrift is niet tijdbepaald zeggen mensen weleens. Nou en of van wel! Ze speelt zich af in een bepaalde tijd (bijv. andere positie van de vrouw, aanwezigheid van slavernij). En vandaag is het ‘onze’ tijd. En de brug moet worden geslagen. En bij het slaan van die brug vragen we om de hulp van de Heilige Geest: ‘maak ons - als het U belieft - duidelijk hoe we vandaag deze woorden moeten verstaan.’ Het gaat om de ontdekkingstocht wat cultureel bepaald is in de Bijbel en wat de boodschap is. En iedereen die serieus de Bijbel leest moet van die tocht verantwoording afleggen. Dat is een boeiende tocht die de kerk uiteindelijk gezamenlijk maakt. Een tocht waarin de kerk van vandaag verder bouwt aan de traditie van het leven met koning Jezus. Een traditie die we – in alle bescheidenheid – niet bestempelen als ‘gestolde’ traditie: de Bijbel hoeft tenslotte niet dikker te worden!
Traditie en Traditionalisme
De historicus Jaroslav Pelikan schreef het volgende: Traditionalisme is het dode geloof van de levenden en traditie is het levende geloof van de doden. In het eerste geval is de uitleg van de Schrift een kwestie van onwrikbare standpunten en wordt de kring van ‘ware’ gelovigen kleiner. In het tweede geval staat de uitleg van de Schrift in het kader van een innige omgang met God en de medemens en is de kring naar buiten toe geopend. Waarvan acte in Handelingen 15. Heidenen méér dan welkom! En de boeiende vraag is dus: wie zijn de ‘heidenen’ van vandaag?
N. Vennik, Zwolle