Bij ons thuis werd er vaak klassieke muziek gedraaid. Zolang dat instrumentaal was, kon ik dat nog wel waarderen. Als er ook bij gezongen werd, haakte ik snel af. Vreselijk vond ik dat. Mijn vader was nogal stellig: ‘Dit is mooie muziek, maar niet gemakkelijk. Dat moet je leren luisteren.’ Ik probeerde met hem te discussiëren over schoonheid en mening en feit, maar dat was aan mijn vader niet besteed. De Matthäus was objectief mooie muziek – een feit. Als je er vaker naar luisterde, kwam de waardering vanzelf – zo zei hij. Ik zal hem meewarig aangekeken hebben – ik wist niet beter.
Ruim tien jaar later stond ik als docent levensbeschouwing van het Baudartius College in Zutphen in de Sint Jan kerk. Op Witte Donderdag, de jaarlijkse Paasviering. Als lid van de commissie vieringen mag ik een bijdrage leveren. Ik heb net het verhaal over de discussie met mijn vader verteld. En ik vertel dat ik de maanden voor deze Paasdagen intensief ben gaan luisteren naar de Matthäus Passion. En dat ik erdoor geraakt ben. Ik probeer de aanwezige leerlingen iets van dat gevoel mee te geven. Kansloze zaak – maar ik voer toch een pleidooi en roep ze op de komende Paasdagen te gaan luisteren, al is het maar een klein stukje. Ik kan me niet voorstellen dat een van die leerlingen dat ook werkelijk gedaan heeft. Maar ik heb mijn gevoel gedeeld en ze gewezen op deze bijzonder schone, objectief bijzondere muziek.
Feiten en cijfers
Wat is objectief bijzondere muziek? Kunnen je daar wat over zeggen? Eerst maar wat kale gegevens. Bach componeerde het in 1727. Hij volgt in deze Passion de tekst van Matteüs 26 en 27 en vertelt zo over het lijden van Christus. Tussen de lopende tekst van Matteüs door zijn andere muziekstukken opgenomen: bekende kerkmuziek uit die tijd, zo bijvoorbeeld het lied dat in een ander artikel in dit Kerkblad genoemd wordt – O hoofd, bedekt met wonden, van Paul Gerhardt. Daarnaast ook aria’s die speciaal voor dit muziekstuk geschreven zijn.
Na de dood van Bach werd er weinig met de Matthäus gedaan tot het vanaf 1830 in Duitsland en later ook in Nederland jaarlijks werd uitgevoerd. Vooral in Nederland ontstaat er een unieke traditie van uitvoeringen. Dit jaar stonden er 254 uitvoeringen van de Matthäus en de minder bekende Johannes Passion in Nederland gepland.
Geheim
Maar aan feiten en cijfers heb je niets als je op zoek bent naar de kern: wat is het geheim van de Matthäus Passion? Hoe komt het dat zoveel mensen onder de indruk zijn geraakt van de muziek, het verhaal en de wijze waarop het verteld wordt… Het bijzondere is dat het geheim van het geloof bezongen wordt. Bach heeft er boeiende, lopende, melodieuze muziek onder gezet. Er zitten bekende melodieën in en de muziek gaat mee met de lijn van het verhaal. Allemaal sterke punten die er bij het beluisteren van de Matthäus voor zorgen dat je doorhebt wat er gebeurt. Het verhaal komt heel anders bij je binnen – zelfs al wordt het in het Duits gezongen.
Maar dat is natuurlijk niet waar het ten diepste om gaat. De Matthäus Passion vertelt het belangrijke verhaal van het lijden en sterven van Christus op een aangrijpende manier. Je wordt beetgegrepen door de muziek, door de lijnen in de zang, door de emotie die door alles heen klinkt. En omdat je weet welk verhaal er verteld wordt, komt het bij mij als gelovige des te meer en des te harder binnen. Daarbij spelen vooral de langere muziekstukken een rol. Het begint al met het koor dat de toon zet: zie de bruidegom die als een lam zelf het kruishout draagt. En dat in een schitterende melodieuze bewerking. Het hoogtepunt is voor mij persoonlijk het Erbarme dich – Ontferm U: een schitterend stuk waar ik kippenvel van krijg. En de afsluiting Wir setzen uns mit tränen nieder, ingetogen gezongen. Het geeft je een gevoel van verwondering en overdenking.
Misschien is het wel het meeste dat – door het luisteren van de Matthäus Passion worden bepaalde snaren bij mij geraakt die ik zelf niet in beweging kan krijgen. De muziek, de tekst – het zet iets in beweging. Je wordt er ontvankelijker van als mens en krijgt de neiging te vertragen en een tijdje met die schitterende muziek op de achtergrond naar buiten te staren en over een paar van die woorden die je hoort na te denken, ze te beschouwen.
Leren luisteren
Zoals met meer dingen heeft mijn vader gelijk gekregen. Het ging niet van de een op de andere dag, maar langzaam maar zeker ben ik van de Matthäus gaan houden. Ik luister er minstens eens per week naar in de lijdenstijd. Inmiddels probeer ik mijn zoon duidelijk te maken dat dit objectief goede en schone muziek is. Hij kijkt me meewarig aan als ik dat zeg, maar ik weet gelukkig dat dat niets zegt.
Hoogeveen, Wouter Moolhuizen