In het voorjaar van 2019 verscheen er een boek van de Vlaamse schrijver Bart van Loo over het ontstaan van de lage landen. Er werd bijna dagelijks reclame voor gemaakt op de radio. Niet een boek dat normaal gesproken in het Kerkblad besproken wordt, maar toch zag de redactie reden genoeg om aandacht aan dit boek te besteden.
Wat ik herinner van de geschiedenislessen op de basisschool en de middelbare school is dat die vaak begonnen bij de Nederlanden in de tachtigjarige oorlog. Er werd uitgegaan van een bepaalde staatsvorm (zeventien provinciën) en vooral de strijd tussen de protestanten en katholieken werd benadrukt. Daarmee wordt onze afkomst en voor een groot deel onze identiteit bepaald door het feit dat de (noordelijke) Nederlanden protestants zijn gebleven.
Maar in de vijftiende eeuw bestaan de Nederlanden ook al. Rond 1500 zelfs al ongeveer in de huidige vorm van de BeNeLux. De centrale stelling van dit boek, De Bourgondiërs , is dat ons land ‘gemaakt’ is door de hertogen van Bourgondië. Zij hebben de verschillende graafschappen en hertogdommen waar Nederland en België voor de vijftiende eeuw uit bestonden via allerlei huwelijken, veroveringen en onderhandelingen langzaam maar zeker samengevoegd en tot een eenheid, de Nederlanden, gemaakt.
Reis
Aan die eenwording van de Nederlanden gaat een eeuwenlange reis vooraf. De Bourgondiërs vinden hun oorsprong op het Deense eiland Bornholm (of Burgandarholm). Ze vertrokken naar het Europese vasteland en kwamen via de oevers van de Wisla (in Polen) naar de oevers van de Oder en de Elbe, naar Mainz en na de volksverhuizingen in de vijfde eeuw vestigden ze zich in Worms en later rond Dijon.
Het verlangen is om een grote rol te spelen in de Franse politiek, maar daar komt steeds minder van terecht. Daarom richten de Bourgondische hertogen hun blik meer en meer op de rijke Vlaamse steden Brugge, Gent en Antwerpen. En zo zijn het de Bourgondische hertogen Filips de Stoute, Jan zonder Vrees, Filips de Goede, Karel de Stoute, Maria van Bourgondië, Filips de Schone en uiteindelijk Karel V die steeds verder noordwaarts gaan en het thuisland rond Dijon en Cluny uiteindelijk opgeven om zich definitief in het noorden te vestigen. Het zijn over het algemeen namen die ons steeds minder bekend voorkomen. Maar dat zijn wel de hertogen die aan de wieg van ons land hebben gestaan. Om het met de woorden van De Loo te zeggen: 'De Nederlanden zijn een Bourgondische uitvinding.'
Identiteit
Een Bourgondiër staat in onze taal en cultuur meestal symbool voor een levensgenieter. Iemand die houdt van uitgebreid eten en drinken. Dit boek maakt duidelijk dat daar goede redenen voor zijn. De Bourgondiërs waren er goed in om ontstellende feestmalen te organiseren. En de gemiddelde intocht van een koning ging gepaard met ongehoorde parades en banketten. Pagina’s lang wordt in De Bourgondiërs beschreven wat er allemaal aan eten en drinken was, maar ook aan vermaak daar omheen. Het is niet echt de instelling waar de gereformeerden om bekend staan. Daarin is binnen ons land een duidelijke scheiding waar te nemen. Deze levenshouding past meer bij de gebieden ‘onder de rivieren’, de gebieden waar over het algemeen veel mensen rooms-katholiek zijn – zo wordt algemeen verondersteld.
Maar qua identiteit is er meer te zeggen over de Bourgondische wortels dan alleen dat ze ons tot levensgenieters gemaakt hebben. In Cluny, het centrum van het Franse Bourgondische rijk, is het Bourgondische gebied rond een klooster gegroeid. Verschillende van de Bourgondische hertogen waren ook diepgelovige mensen. Ze stonden voor hun geloof en leefden eruit. Zoals altijd zijn er ook hertogen geweest die minder serieus met het geestelijke bezig waren en zich meer richtten op het wereldse. Maar het geloof heeft daarin altijd een vanzelfsprekende rol gespeeld.
Het begin van onze identiteit als Nederlanders ligt bij de Bourgondische hertogen en hun rijk van ‘zeventien provinciën’. Toch is dat in het begin een kunstmatige identiteit. Mensen voelen zich verbonden met hun eigen hertogdom of graafschap (Holland, Gelre, Brabant) en niet met het grotere geheel. Net zoals we ons vandaag de dag eerder Nederlander voelen dan Europeaan. Maar in de loop van de tijd is die identiteit wel ontstaan. Die gedeelde identiteit is onze Bourgondische erfenis, zou Bart de Loo zeggen.
Van oud naar jong
De Bourgondiërs is een leerzaam en onderhoudend boek. Wel heel erg vol: 517 pagina’s die uitpuilen van informatie, namen, jaartallen en gebeurtenissen. Het leert ons iets van waar we vandaan komen en hoe onze identiteit zich gevormd heeft… Na deze zeer oude geschiedenis hoop ik in een volgend artikel een boek over de jonge geschiedenis van Nederland en Europa te bespreken om te zien wat dat ons leert over onze identiteit.
Wouter Moolhuizen, Hoogeveen
N.a.v. Bart van Loo, De Bourgondiërs . Amsterdam: De Bezige Bij 2019. 560 blz. € 34,95 560 pagina’s ISBN 978 94 03139 00 5