De auteur is religie-en cultuurwetenschapper en werkt bij het Meertens Instituut. In deze studie onderzoekt hij de grote passie voor uiteenlopende passiespelen.
Bij zijn onderzoek gebruikt hij de volgende definitie: een passiespel vertelt het lijdensverhaal van Christus, is multimediaal en gericht op het opwekken van emoties.
De Matthäus-Passion wordt in Nederland ieder jaar opgevoerd in de grote kerk van Naarden en in het Concertgebouw. Sinds enkele jaren is er ook de meezing-Matthäus. Wie bij de ene uitvoering zweert, moet niets hebben van de andere uitvoeringen. Ook is er groot verschil van mening over de vraag of er bij de vertolking van het lijdensverhaal geklapt mag worden. Hoe dan ook, het is opmerkelijk dat deze passie door de Duitse componist Bach een Nederlandse traditie is geworden. En dat er elk jaar weer zo’n groot publiek afkomt op de een of andere uitvoering van deze passie. Vooral omdat de belangstelling voor het Evangelie van (het lijden van) Jezus Christus sterk is afgenomen.
Of valt dat toch mee misschien? Is er sprake van een (mogelijke) herleving van belangstelling voor het christelijk geloof? De organisatoren van The Passion willen ons doen geloven dat dat nog wel eens waar zou kunnen zijn. Van de Hemel laat echter zien dat dit een overtrokken voorstelling van zaken is. Wel is het waar dat zij jaar op jaar kans zien een gelikte opvoering te maken die een heel groot publiek trekt. Maar dat het vanuit het genoemde oogmerk van de organisatoren tegenvalt wat voor reacties dit spektakel oproept. Zeker roept het emoties op, maar vooral veel psychologische en ook flink wat platvloerse reacties.
Dat was trouwens anders toen «cursief» The Passion «einde cursief» in de Bijlmer kwam. Dat is namelijk een Amsterdams stadsdeel waar een multinationaal christendom bloeit.
Anderzijds werd in het protestants-christelijke dorp Nunspeet de lokale Passion door veel dorpsbewoners betreurd.
Nog weer anders gaat het in het katholieke Tegelen in Twente. Daar wordt de jaarlijkse passie gekoesterd, maar het is oppassen met te grote veranderingen.
De conclusie van de auteur is dat passiespelen aan het publiek ruimte geven om mee te doen en mee te voelen. Daardoor kunnen ze zowel verheven emoties oproepen, maar ook een onderbuiksentiment. Ze kunnen soms opleveren wat de organisatoren beogen, maar ze zijn ook vatbaar voor wildgroei.
Kortom, ze geven een diepe beleving. De auteur acht ze daarom belangrijk, zonder een voorkeur uit te spreken. In deze tijd waarin de emoties over religie hoog oplopen en de verschillende identiteiten steeds sterker worden afgebakend, dreigt ernst de overhand te krijgen. Daarom acht Ernst van den Hemel het spel van groot belang. Zo ontstaat er volgens hem cultuur en is er ruimte voor speelse verandering. Deze met passie geschreven studie geeft een mooi kijkje achter de schermen van de passiespelen, die in Nederland een traditie zijn.
D. Visser, Amersfoort
Ernst van den Hemel, Passie voor de passie. De Matthäus, The Passion en andere passiespelen in ontkerkelijkt Nederland, Utrecht: Ten Have 2020, 128 blz., € 17,99, ISBN 9789025908577.