Ik kan het niet laten om dit dubbele artikel te schrijven. Omdat het een thema raakt dat mij geweldig bezighoudt. De eenheid van de kerk. En dan kijk ik niet alleen naar onze eigen kerken, maar veel breder.
Ik pak de zaak bewust op vanuit missionair oogpunt. Ieder mens heeft zijn eenzijdigheden, en dit is die van mij. Ik geef het direct toe. Ik geloof echter dat het juist het hele gebeuren van de zending is, dat ons – ook in Nederland – het een en ander zou kunnen leren over eenheid. Of zelfs: zou moeten leren.
Ik wil drie dingen doen. Eerst kijk ik naar de situatie in Nederland. Daarna duik ik in een stukje geschiedenis. En ten slotte maak ik wat theologische opmerkingen.
Nederland - zendingsland
De tijd is daar in ieder geval naar! Het is overduidelijk dat West-Europa en dus ook Nederland weer zendingsgebied geworden is. Gedurende heel wat eeuwen is er vanuit Europa zending bedreven: door kerken en door zendingsgenootschappen werden zendelingen naar alle windstreken van de wereld gestuurd. En dat gebeurt nog. Alleen, de situatie is wel anders geworden. Europa was, grofweg, tot en met de eerste helft van de twintigste eeuw in zekere zin overwegend christelijk te noemen, maar dat is daarna duidelijk niet meer het geval! Ik hoef alleen maar te wijzen op een aantal recente onderzoeken van het Sociaal Cultureel Planbureau, die zichtbaar maken welke geweldige verschuivingen opgetreden zijn in de beleving van religie en religiositeit en in kerkelijke betrokkenheid.
De tijd is er dus naar. Zending is niet meer alleen iets ver weg. Wij zijn er dagelijks bij betrokken. Omdat ik merk dat mijn eigen buurman, of misschien nog wel dichterbij, omdat ik moet vaststellen dat mijn eigen kind, of vrouw of vader niet gelooft, of niet meer gelooft! Er zijn zoveel mensen die om God niet (meer) geven, die …!
En dus: zending is meer dan actueel. Daarom is de tijd er echt naar om – juist met het oog op de zending – serieus aandacht te besteden aan de eenheid. Want wat doet het afwezig zijn van eenheid als het om zending gaat?
Zendingsgeschiedenis
Ik moet denken aan wat ik iemand hoorde zeggen in een lezing over de grote zendingsman Lesslie Newbigin (1909-1998), die voor de christelijke kerk in India heel veel betekend heeft. Daarbij is het nodig even de lens op de situatie in India te richten: de samenleving in India is ‘ingedeeld’ in verschillende kasten – een systeem met diepingrijpende sociale gevolgen, omdat iemand uit een ‘hogere’ kaste niet gauw, of zelfs helemaal niet, om zal gaan met iemand uit een ‘lagere’ kaste. In die situatie kwam de zending om de christelijke kerk te planten als die gemeenschap die laat zien dat er in Christus geen verschil meer is tussen jood en Griek, tussen slaaf en vrije, tussen arm en rijk, tussen man en vrouw, omdat al die verschillende mensen samengebonden zijn in het ene geloof in die ene Naam die onder de hemel is gegeven tot redding en behoud.
In de lezing die ik beluisterde werd de vraag gesteld wat het effect geweest zou zijn – in die situatie in India met dat systeem van kasten – als de zendelingen uit verschillende kerkelijke denominaties in hun woorden en daden duidelijk gemaakt zouden hebben, dat je vooral niet naar zendelingen uit een andere denominatie moest luisteren. Zo ongeveer zo, dat een zendeling van gereformeerde komaf aan het eind van zijn toespraak zou zeggen: ‘je moet echt niet geloven wat die methodist aan de andere kant van het dorp zegt, hoor!’ Zou de boodschap daarvan niet geweest zijn dat de kerk wel mooi kan praten over een nieuwe gemeenschap, waarin geen verschillen meer zijn, terwijl ze intussen met vuur een niet samen (willen) gaan in stand houdt?
Eenheid
Newbigin realiseerde zich deze dingen, en zette zich daarom in voor de eenheid van de verschillende kerken die in India aan zending deden. Die eenheid kwam er, toen in 1948 de Church of South India ontstond uit een samengaan van meerdere denominaties.
Ik denk dat we allemaal begrijpen dat deze eenheid een duidelijke factor is geweest in de voortgang van het werk van de zending in het door kasten zo verdeelde India. Juist dit gebeuren heeft heel positief gewerkt. De kerken die zich verenigden lieten zien wat Christus tot stand brengt. Hij maakte hen één. De Geest doorbrak de grenzen die door mensen zijn gemaakt.
Het zijn dingen die gebeurden. En die gezegend werden. En die mij – neem het me maar niet kwalijk – aan het denken zetten. Juist als ik zie hoe het vandaag ook bij ons is.
Volgende keer gaan we naar de theologie.
Jan van ’t Spijker, Hoogeveen