Plek voor diaconaat in onze samenleving
Het lijkt me niet overdreven te zeggen dat de coronacrisis ons voor fundamentele vragen stelt. Gevoelens van eenzaamheid en richtingloosheid zijn door de coronacrisis versterkt.
We hebben nieuwe manieren gevonden om met elkaar te communiceren, maar echte ontmoeting kan niet vervangen worden door een beeldscherm. De zorg is de afgelopen jaren afgestemd op optimale economische efficiency, maar is daardoor niet bestand gebleken tegen deze crisis.
En dan ontstaat bij mij toch de gedachte: zou het diaconaat niet iets toe kunnen voegen aan de samenleving, juist in deze coronatijd? Iets dat niet gemist kan worden, omdat Bijbels diaconaat van fundamentele waarde is voor hoe we als mensen met elkaar leven? En als dat belangrijk is, kan dat nog wel? Het diaconaat is de afgelopen decennia terugverwezen naar achter de voordeuren van de kerken. ‘Wij regelen als overheid de zorg voor de maatschappij, laat het diaconaat dan maar binnen de kerkmuren blijven,’ is het idee. Geloven doe je achter de voordeur, inclusief diaconaat.
Dienen
Het Griekse woord diakonia, waar diaconaat van is afgeleid, heeft in de Bijbel de betekenis van ‘dienen’. Het komt in het nieuwe Testament voor als dienst aan de naaste en als dienst aan de gemeente. Het eerste is breed, inclusief de samenleving, het tweede gericht op het functioneren van de nog jonge kerk.
De diaken, die in deze dienst wordt geplaatst, is iemand die als dienaar in opdracht van zijn zender staat. In de samenleving van het nieuwe Testament waren de verhoudingen duidelijk: de slaaf was dienaar van zijn eigenaar. In de gemeente van het nieuwe Testament wordt dit beeld doorgetrokken: een christen is dienaar van zijn Heer Jezus Christus. Wat die verhouding zo bijzonder maakt, is dat Christus zelf ook dienaar wilde zijn: ‘Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn, want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen’(Mar.10,45).
Bewogenheid
Diaconaat is dus geen slaafse dienst, maar dienst die wordt getekend door Christus, die ook zelf kwam om te dienen. Praktisch betekent dit dat een volgeling van Jezus diezelfde dienende houding heeft als zijn of haar Heer. In doen en laten omgeven met dezelfde barmhartigheid, liefde en gerechtigheid van Jezus, die daarbij geen onderscheid maakte tussen ‘kerkmensen’ en ‘buitenstaanders’. Jezus kwam te hulp bij zowel de overste van de synagoge (o.a. Mar.5,22-43) als de overste van de Romeinen (o.a. Luc.7,2-9).
Diaconaat vraagt ons als gelovigen te helpen wie geen helper heeft. In het diaconaat mag de bewogenheid van God in Christus met de wereld in haar lijden meeklinken. En diaconaat mag omgeven zijn met de troost dat deze wereld niet aan de ondergang is prijsgegeven, maar door God wordt vastgehouden tot alles nieuw zal zijn. Zo wordt Gods trouw aan Zijn wereld als teken van hoop zichtbaar in de dienst door en aan mensen, in Jezus’ naam.
Woord en daad
Het opmerkelijke is dat wat degenen die wij de eerste diakenen noemen (Hand.6) elders in Handelingen ook optreden als predikers van het Woord van God (o.a. Hand.8,12). Woord en daad zijn met elkaar verbonden. Nu wordt het wel spannend. Is het niet juist die verkondiging van de kerk, die oproep tot geloof en bekering, waar de wereld liever niet mee wordt geconfronteerd? Is het niet juist de verwevenheid van dienst en boodschap van de kerk, die de maatschappij heeft doen besluiten: dan regelen we het liever zelf? Dienen mag, preken niet? Persoonlijk denk ik dat die vraag terecht aan het kerkelijk diaconaat gesteld wordt. Het is de vraag naar het motief. Waarom wil de kerk met haar diaconaat zo graag present zijn in de samenleving? Als de reden daarvoor niet meer is dan een ingang zoeken voor de boodschap van de kerk en het werven van leden, doen we dan recht aan wat de Bijbel zelf over diaconaat ons meegeeft?
We lezen niet dat de Heiland na het genezen van zijn knecht de Romeinse hoofdman indringend oproept zich nu te bekeren. Wel spreekt Jezus zijn verwondering uit over het geloof van die heidense man. ‘Ik zeg u, zelfs in Israël heb Ik niet zo'n groot geloof gevonden!' (Luc.7,9). En als Jezus een weduwe de gang op weg naar de begrafenis van haar enige kind ziet gaan, is hij met ontferming over haar bewogen. Jezus laat de stoet stilhouden, en wekt de jongen tot leven. En Hij gaf hem aan zijn moeder (Luc.7,13-15). Er volgt geen preek. Wel een reactie van de omstanders: Allen werden vervuld van ontzag en loofden God met de woorden: ‘Een groot profeet is onder ons opgestaan,’ en: ‘God heeft zich om zijn volk bekommerd!’ (Luc.7,16 ).
Ontferming
Diaconaat maakt zichtbaar en tastbaar dat God vol ontferming omziet naar Zijn wereld. En daarmee is diaconaat ook altijd een verwijzing naar het heil van God. Petrus schrijft: ‘Erken Christus als Heer en eer hem met heel uw hart. Vraagt iemand u waarop de hoop die in u leeft gebaseerd is, wees dan steeds bereid om u te verantwoorden’(1Pet.3,15). Laat dat maar onze houding zijn, als we als christenen omzien naar mensen in nood. Onze roeping is hen te helpen. Dat doen we niet los van het geloof dat ieder mens Jezus als Heiland en Heer nodig heeft. Ons verlangen mag zijn dat oprechte zorg ook oprechte vragen oproept naar ons motief. Wat mooi als je dan vol liefde kunt getuigen van je Heer en Heiland. Als dat onze houding is, mogen we ook ruimte vragen en verwachten om buiten de muren van onze kerken dienstbaar te zijn in Jezus’ naam.
In een volgend artikel wil ik ingaan op hoe het diaconaat in onze Christelijke Gereformeerde Kerken haar plek heeft.
Ds. Herman Carlier, Leeuwarden