In dit boek stellen de auteurs voor om in het leven niet uit te gaan van zekerheden, maar juist van onzekerheden. De schrijvers putten daarvoor uit een stroming die de radicale theologie wordt genoemd, die opkwam in de jaren ’60 van de vorige eeuw. In de kern gaat het er bij radicale theologie om dat alle zekerheden in het leven – of die nu voortkomen uit seculiere of religieuze tradities – kritisch worden bevraagd. Volgens de auteurs houden we onszelf vaak voor dat het wel goed komt en dat we het wél weten. Maar durven we ook te leven in de ruimte van het onzekere weten?
Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel wordt de geschiedenis van het denken geschetst waaruit de radicale theologie als stroming begrijpelijk wordt. In het tweede deel volgt een kleine dogmatiek van onzeker weten. Het derde deel sluit af met een meer praktisch deel waarin geschetst wordt hoe deze manier van denken dan kan komen tot een praktijk, een manier van leven. Alle drie de auteurs namen een deel van het boek voor hun rekening.
Er zijn een aantal zaken die ik mooi vind in dit boek. Zo klinkt er een vorm van kritiek op de huidige maatschappij waarin wel gezegd wordt dat men niet meer gelooft, maar ondertussen is God verruild voor allerlei andere zekerheden die hoop en troost bieden. Dit kan geld zijn of gezondheid. Tegelijk komen gelovigen er niet gemakkelijk vanaf. De auteurs stellen ook kritische vragen aan het adres van gelovigen. En dat geeft mij stof tot nadenken. Laten we niet te gemakkelijk denken en veronderstellen dat we de waarheid aan onze kant hebben. Veel kritiek die Jezus uitte, was gericht aan de religieuze leiders van die tijd. Dat geeft mij te denken.
De schrijvers zijn actief bezig in vormen van geloofsgemeenschap in Amsterdam, een plek in Nederland waar God en geloof alleen maar in de marge aanwezig zijn. Het is te waarderen dat de auteurs op zoek zijn naar manieren hoe op die plek een gemeenschap gevormd kan worden. In het derde deel, over de praktijk, lees je enorm veel creativiteit. Er wordt door middel van beeld en taal (theater en kunst) gezocht naar hoe mensen van deze tijd aangesproken kunnen worden.
De auteurs geven zelf aan dat deze stroming van denken alleen maar kan bestaan in een ‘tegenover’. Het levert kritiek op het bestaande, krabt daaraan en jaagt het op. Dat voel je als je dit boek leest. Er blijft weinig overeind. Dat voelde voor mij als lezer ongemakkelijk, maar toch heb ik doorgelezen omdat ik wilde begrijpen wat ze bedoelden.
In het boek lees je dat de auteurs zich sterk afzetten tegen een rationele geloofstraditie waarin het gaat om zeker weten. Met behulp van de filosofie komt men dan uit bij een onzeker weten. Het tegenovergestelde dus. Als je je zo afzet tegen een specifieke vorm van het christelijk geloof (rationele geloofstraditie), dan is er het gevaar dat je doorslaat naar de andere kant. En volgens mij gebeurt dat in dit boek. Het is een benadering die voor mij koud aanvoelt en ook op een bepaald vlak eenzijdig is. Heel duidelijk wordt dit zichtbaar bij hoe de auteurs gebruik maken van het levensverhaal van Jezus. Ze lezen dit vooral tot en met de kruisiging. Maar wat de Bijbelse geschiedenis daarna vertelt komt nauwelijks in het boek voor.
Ik zou niet willen beweren dat gelovigen boven elke twijfel verheven zijn. Integendeel. Ook twijfel – zelfs heel fundamentele twijfel – kan voorkomen. Maar dat is dan twijfel die voortkomt uit de spanning tussen de beloften van God en de werkelijkheid die we om ons heen zien. Een spanning die voortkomt vanuit het feit dat God iets heel nieuws heeft gedaan in de opstanding van de Here Jezus Christus. Een spanning die ons wil brengen bij de God die Zijn beloften heeft gegeven. Dat nieuwe is soms zo ongrijpbaar, dat we erover stamelen. Juist daarom heeft de opgestane Heer Zijn Geest gegeven. Als die Drie-enige God in ons onzekere leven binnenbreekt en gaat spreken, dan worden alle dingen mogelijk. Over dat spreken heb ik in dit boek helaas weinig gelezen.
Albert-Jan Dorst, Surhuisterveen
Rikko Voorberg, Gerko Tempelman en Bram Kalkman, Onzeker weten. Een inleiding in de radicale theologie, KokBoekencentrum Utrecht, 2022, 218 blz., € 20,00, ISBN 978 90 435 37933;