Hoe benader je de Joden met het Evangelie? Anders dan de andere volken, is de insteek van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Onze relatie met Israël – en Gods relatie met dit volk! – maakt het getuigen in Israël een hoofdstuk apart, anders dan de zending naar alle andere volken. Waarom? en hoe? Daarover gaat dit artikel.
Een volk apart
God heeft aan Israël een bijzondere plaats gegeven. Hij heeft zijn Naam aan dit volk verbonden: Hij is en blijft ‘de God van Israël’. Hij heeft zijn Woord aan dit volk gegeven. Ook al hebben wij het via hen ook gekregen en is het zeker òòk voor ons, Israël is en blijft de eerst aangesprokene. God heeft dit volk – ongehoorzaam als het was! – zijn liefde verklaard (bv. Hosea 11). God heeft de Messias allereerst tot Israël gezonden, om ‘zijn volk te verlossen van hun zonden’ (Mat. 1:21, vgl. Ps. 130:8, zie ook Mat. 15:21). Dat alles heeft Israël niet verdiend. Integendeel: het is keer op keer verbruid. Maar toch: ‘God heeft zijn uitverkoren volk niet verstoten’ (Rom. 11:1-2). Hij laat niet los wat Hij begon. Ook al zijn mensen ontrouw, God blijft trouw (2 Tim. 2:13). Wat een houvast mag dat zijn voor ons – maar dat geldt dan toch ook voor Israël! God had en heeft en houdt hart voor dit volk, dat Hij verkoren heeft (Rom. 11:29).
Ondertussen heeft Israël van zijn kant het wel af laten weten, heeft de meerderheid de Messias verworpen. Paulus zegt heel indringend hoeveel pijn hem dat doet – juist om wat zij allemaal hebben (Rom. 9:1-5). In dat spoor mag en moet het Evangelie van zonde en genade aan Israël op een bijzondere manier en met bijzondere intensiteit gebracht worden. Aan Israël als dwalend en schuldig volk. Door een kerk met niet minder fouten en schuld. Als je alleen al kijkt hoeveel er in de relatie met Joden is misgegaan…
Er is veel misgegaan
Paulus heeft de heidenen die ook een plek kregen in Gods heilswerk dringend gewaarschuwd: ‘wees niet hoogmoedig, maar vrees!’ (Rom 11:20) De geschiedenis is er echter vol van hoe de kerk zich boven en tegenover Joden verheven heeft en hen verguisd heeft.
Joden hebben heel veel te lijden gehad van de kant van de kerk. Het Joodse volk werd afgeschreven en zwart gemaakt, al te vaak met afschuwelijke woorden en beelden (bv. van de blinde Synagoga). Joden werden gedwongen tot ‘bekering’ en doop. Ze werden beschuldigd van ‘Godsmoord’, wat leidde tot pogroms, juist rond Goede Vrijdag. De kerk deed volop mee aan allerlei vormen van antisemitisme. Absoluut dieptepunt was de poging in de Tweede Wereldoorlog om alle Joden uit te roeien, in het ‘christelijke’ Europa.
Het is duidelijk dat wij niet kunnen getuigen in Israël alsof er niets gebeurd is. Joden geloven niet zomaar in goede bedoelingen aan onze kant. De argwaan zit heel diep. De angst ook: ‘het is ze niet gelukt ons uit de weg te ruimen, maar nu willen ze ons alsnog geestelijk uitroeien door ons te bekeren.’ Er zijn veel situaties waarin de deur bij Joden direct dicht gaat als ze weten of het gevoel hebben dat je hen wilt bekeren.
Toch ‘getuigen’
Is er dan nog wel ruimte voor getuigen in Israël? Moet je dat dan maar slinks doen, met een in elk geval voorlopig verborgen agenda? Het zal in elk geval met de nodige fijngevoeligheid moeten. En met diep besef van veel schuld bij de kerk (dat wordt je ook wel bijgebracht…). En met oprechtheid, openheid en respect.
Sowieso zijn we er wel achter gekomen dat het als het om ‘getuigen’ in het algemeen gaat, het ‘droppen’ van het Evangelie in bijzondere acties maar heel beperkt effect heeft. De Heilige Geest kan alles gebruiken, maar oog en oor voor wie je benadert, en een relatie blijken vaak heel belangrijk. Dat geldt in Israël extra.
Ik heb daarin zelf kunnen voortbouwen op wat voorgangers hebben opgebouwd, vanaf Maas Boertien (van 1960-1967 in Jeruzalem), de eerste ‘Israël-werker’ van onze kerken, die zei: ‘we moeten eerst puin ruimen, voor we gaan zaaien.’
Na de Holocaust en de stichting van de staat Israël is er wat dat betreft veel gebeurd. De meeste (westerse) kerken zijn de vervangingstheologie gaan afwijzen, het antisemitisme zonde gaan noemen en schuld gaan belijden. Langzamerhand zijn er goede relaties ontstaan met Joden, zij het dat bij het merendeel van hen nog steeds argwaan en afkeer overheersen, en dat soms heel fel.
Toch kan er heel wat gedaan worden. Daarbij is ontzettend belangrijk dat we ook willen luisteren naar en leren van het jodendom. Dat is dan zeker ook van belang voor onszelf: er is veel goeds te leren in contacten met Joden. In het bijzonder als de Schriften opengaan: voor ons lezen van het Oude – maar ook van het Nieuwe Testament! – is er veel te halen.
Dat gebeurt in diverse organisaties en bijeenkomsten. Daarnaast voegt het meedoen in diensten in de synagoge toe aan diepere relaties, en ook dat was ook voor mijzelf een verrijkende ervaring.
Er is zo her en der nu bijzondere openheid, over en weer. Daarin kan ook het getuigenis over Jezus een goede plaats krijgen. Een van de hoogtepunten daarin was dat ik gevraagd werd om bij een kleine rabbijnenopleiding in drie sessies te vertellen over het christelijk geloof. Dat werd trouwens ook voor mijzelf heel leerzaam!
Bij getuigen in Israël voel je wel bijzonder: wat wij zelf kunnen doen is beperkt en klein. Maar de God van Israël kan juist dat gebruiken en tot zegen doen zijn – voor Israël én voor de kerk.
Ds. Aart Brons was van 2012-2017 uitgezonden naar Jeruzalem, door het Centrum voor Israëlstudies, mede namens de Christelijke Gereformeerde Kerken.