Wat een held was hij. Je moet wel wat in je mars hebben om het in je eentje op te nemen tegen een dictator als Poetin. Iemand waarvan je weet dat hij meedogenloos al zijn tegenstanders uit de weg ruimt. Een keer was dat bijna gelukt. Bijna was hij vergiftigd. Maar hij overleefde. Als beloning werd hij naar Siberië verbannen. Eenzame opsluiting. Hoe houd je dat vol. Hoe kon hij op momenten dat het alleen maar slechter ging toch de hoop vasthouden op betere tijden? Op 16 februari jl. bezweek Alexei Navalny, 47 jaar oud. Een voorbeeld van standvastigheid. Wat een man. Diep respect.
Wel even slikken trouwens om te lezen dat hij aanvankelijk actief was in extreem rechtse kringen. Tijdens demonstraties scandeerde hij nationalistische en racistische leuzen als: ‘Rusland voor de Russen' en ‘alle migranten zijn kakkerlakken’. Goddank heeft hij zich daar later van afgewend. En niet half. Met hart en ziel streed hij tegen de oorlogszuchtige en corrupte Russische president. Dat kon niet goed aflopen.
Onvoorzichtig
Wonderlijk die sterke verleiding van extreem rechts. Er is nog een voorbeeld van te noemen. Kent u de Deense theoloog, dichter en toneelschrijver Kay Munk? Hij was in de oorlog een voorbeeld voor heel Denemarken. Frontaal ging hij de strijd aan met het Nationaal Socialisme en met haar leider Adolf Hitler. Hij koos niet voor ondergronds verzet maar voor bovengronds verzet. Gewoon strijden met open vizier. Gevaarlijk natuurlijk, levensgevaarlijk. Maar hij vond dat het moest. Aan zijn collega's schreef hij: ‘Mijne heren, ambtsbroeders, onze taak van heden is: onvoorzichtigheid’. Hij was zich zeker bewust van het gevaar dat voor hem dreigde. ‘Ik weet, dat ik mij sedert maanden geen enkele keer te ruste heb begeven zonder tegen mezelf te zeggen:’ Zullen ze je vannacht komen halen?’’. En ze kwamen. Ze namen hem mee en schoten hem even later dood. Zijn vrienden vonden zijn lichaam de volgende dag in een greppel langs de weg. De Duitsers rapporteerden ‘op de vlucht neergeschoten’. Maar ook deze verzetsheld had aanvankelijk een zwak voor dictators. Hij had grote bewondering voor sterke persoonlijkheden. Mussolini bewonderde hij en Hitler kreeg van hem een tijd het voordeel van de twijfel. Maar toen Hitler ondanks een niet-aanvals verdrag zomaar Denemarken binnenviel, gingen zijn ogen open. Hij bekeerde zich radicaal. Met hand en tand verzette hij zich tegen Hitlers rassenwaan. Dat kon niet goed gaan.
Als we eerlijk zijn voelen we allemaal nu en dan wel enige aantrekkingskracht tot sterke leiders die duidelijke taal spreken en die beloven orde op zaken te stellen. Orde moet er zijn. Dat extreem rechts ook nu voor veel mensen verleidelijk is werd pijnlijk duidelijk tijdens de laatstgehouden verkiezingen. Ook veel christenen konden de verleiding niet weerstaan. Ze gaven hen hun stem en hun zegen aan de PVV. Ze willen een sterke leider. En als die leider zich dan ook nog eens welwillend opstelt tegenover het christelijk geloof, en dat doen ze meestal, dan wordt het nog moeilijker om de verleiding te weerstaan. Weg met al die slappe, wollige praatjes, weg met al dat antichristelijke gedoe. We willen niet alleen financiële bestaanszekerheid maar ook culturele bestaanszekerheid en vooral ook geestelijke bestaanszekerheid. In Amerika zien we het allemaal nog in veel extremere vorm voorbijkomen. Trump als de nieuwe messias.
Vrijheid?
Dat verlangen naar zekerheid is niet zo vreemd. We leven in onzekere, verwarde tijden. En voor orthodoxe christenen ook in bedreigende tijden. Hoeveel ruimte wordt hen nog gegund naast de lhbti-beweging. En de gender-ideologie waar stopt die? ‘Een vreemde nieuwe wereld’, heet het boek dat de Engelse kerkhistoricus Carl Trueman over deze ontwikkelingen schreef. Alles staat op losse schroeven. Iedereen mag nu zijn eigen identiteit bepalen en veranderen naar keuze. We banen ons een weg naar volledige vrijheid. Maar van die vrijheid lijken christenen niet mee te kunnen profiteren. Zij moeten eerst onder het juk door van de nieuwe ideologieën. Christenen krijgen niet meer vrijheid, maar juist minder vrijheid. Het christelijk onderwijs staat niet alleen onder druk, het staat ook onder verdenking. Kunnen die middeleeuwse ideeën nog wel langer getolereerd worden?
Proteststem
Een andere ontwikkeling waar veel mensen zich door bedreigd voelen is de grootschalige emigratie. Vluchtelingen en arbeidsmigranten hebben zich in ons midden gevestigd. De wereld is op drift geraakt en ook wij voelen dat. Het zou gek zijn als wij dat in ons land niet zouden voelen, maar het is voor veel mensen wel beangstigend. Alles verandert. Veel mensen voelen zich machteloos. Er lijkt maar een mogelijkheid om je onvrede te uiten: PVV stemmen. Maar hoe verhoudt die proteststem zich ten opzichte van de Bijbelse boodschap? Dat is een onontkoombare vraag voor iedereen die christen wil zijn. Het lijkt nog al ver uit elkaar te liggen.
Kiezen
‘Leer van Mij’, zegt Jezus, ‘want ik ben ootmoedig en nederig van hart’. Hij wil ons ootmoed leren. En eerlijkheid, zie de Tien Geboden. En heiligheid, ‘Wees heilig, want Ik ben Heilig’. We beamen het natuurlijk helemaal, maar dan presenteert zich iemand als Trump, die zichzelf opblaast tot ongehoorde proporties, iemand die van ‘s ochtend tot ‘s avond liegt en een tot op het bot immoreel leven leidt. Wij laten alle Bijbelse regels uit onze handen vallen en kiezen voor deze man omdat hij belooft orde op zaken te stellen. Hoe bestaat het? Het gebeurt! En het is al eens eerder gebeurd. Nog niet zo heel lang geleden. Onze ouders weten het nog, of in elk geval onze grootouders. Hitler liet zich aanvankelijk positief uit over het christendom. Hij wist een aantal belangrijke theologen in te palmen. Emanuel Hirsch, hoogleraar in Bonn, was een van hen. Hij is gelukkig met Hitler. ‘Geen ander volk op de wereld heeft een staatsman als leider zoals wij, iemand die het christendom zo serieus neemt’. Als Hitler 1 mei 1933 zijn grote rede afsluit met gebed, heet het: ‘de hele wereld kon de wonderbaarlijke oprechtheid daarvan bespeuren’. We ervaren deze woorden nu als blasfemie, maar toch lopen we weer achter dit soort leiders aan. Grootspraak, schelden, liegen, en bedriegen, hoereren, we lijken er geen moeite me te hebben. ‘Hij zegt dat hij een christen is’. Verblinding heet dat in de Bijbel. Dat loopt niet goed af.
Krijn de Jong, Urk