Verbeelding van het lijdensverhaal
In de periode van de lijdenstijd zijn er verschillende opvoeringen van het lijdensverhaal van de Here Jezus. Een heel bekende is de Matthäus-Passion. Een andere uitvoering is The Passion die op televisie wordt uitgezonden. Die twee verschillen nogal wat van elkaar. De bedoeling is niet om ze te vergelijken in dit artikel, maar wel om te ontdekken wat zo trekt aan The Passion en hoe we dat hebben te waarderen.
The Passion wordt dit jaar voor de vijftiende keer in Nederland georganiseerd. Het is in zekere zin een musical die op televisie wordt uitgezonden, maar je kunt er ook live bij aanwezig zijn. Ieder jaar wisselt de plek waar het gehouden wordt. Dit jaar is het Zeeuwse Terneuzen de gaststad. De uitvoering is in die vijftien jaar ook al een aantal keren in het noorden van het land geweest. Zo was Groningen in 2014 het decor van het evenement. In 2017 werd het in Leeuwarden gehouden en in 2023 in Harlingen.
Wit kruis
De musical wordt op Witte Donderdag gespeeld en uitgezonden. Aan de uitzending werken ieder jaar weer bekende Nederlanders mee. In de afgelopen vijftien jaar hebben al heel wat verschillende bekende Nederlanders meegedaan. Het stuk uit de evangeliën dat gaat over de gevangenneming, het verraad en de ondervraging worden uitgespeeld in de hedendaagse context. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van bekende liederen die ook op de radio gedraaid worden. Er is ieder jaar een verteller die delen van het verhaal vertelt. Ondertussen gaat er een groot wit kruis door de stad richting het podium.
Bij zo’n uitvoering zijn tussen de acht- en twaalfduizend mensen aanwezig. Daarnaast kijken er nog ruim twee miljoen mensen naar het evenement. Als onderzoeken in Nederland aangeven dat minder dan tien procent van de bevolking elke zondag naar de kerk gaat, zitten er dus meer mensen te kijken naar dat evenement van The Passion dan er zondags in de kerk zitten. Maar dat roept ook de vraag op of de vertolking van het evangelie op deze manier passend is.
Godsbeeld
Kijkend naar de uitzendingen van de afgelopen jaren ligt er een grote nadruk op het lijden en sterven van de Here Jezus, terwijl de opstanding nauwelijks een rol speelt. De opstanding is vaak meer onder de oppervlakte aanwezig bijvoorbeeld doordat het stuk eindigt met een lied dat de persoon die Jezus speelt zingt. Meer een hint, een open einde. Je kunt je afvragen of het stuk daarmee recht doet aan hoe de evangeliën het beschrijven. Als het lijdensverhaal van Jezus vooral belicht wordt vanuit zijn lijden, zonder dat Hij is opgestaan, dan blijft vooral de indruk hangen dat Jezus een martelaar is, een mooi voorbeeld, een volhouder. Maar het evangelie zegt dat de Gekruisigde ook is opgestaan. Zonder die opstanding valt het christelijk geloof uiteindelijk in elkaar, zegt Paulus in 1 Korintiërs 15.
In 2024 begon en eindigde de uitzending met woorden van Willem Spaaij die de rol van Jezus speelde. Hij zei: ‘Ik geloof in jou.’ En de uitzending eindigde met een lied waarin het refrein diezelfde zin herhaalde. Het klinkt bemoedigend, maar laten we niet vergeten om de kritische vraag te stellen of dat nu evangelie is. Dat Jezus in mij gelooft. Het sluit aan op een godsbeeld dat ook wel moralistisch-therapeutisch wordt genoemd. God die je aanmoedigt, in je gelooft en je stimuleert om het beste uit jezelf te halen. Maar dan word je uiteindelijk op jezelf teruggeworpen.
Diepte van het lijden
Daarnaast is het in zo’n stuk heel moeilijk onder woorden te brengen wat de diepte is van het lijden van de Here Jezus. Het dragen van de zonde, de verlatenheid van God zijn moeilijk uit te drukken, laat staan uit te spelen. Toch is dat wel de kern van het lijden van de Here Jezus. De vraag is of die diepte van het lijden wel voldoende aan de orde kan komen in iets wat een hoog amusementsgehalte heeft. Het is een indrukwekkende productie met licht en geluid, goede hoofdrolspelers en er wordt muziek gespeeld van hoge kwaliteit. Maar daardoor raakt het gitzwarte van wat daar gebeurde met Jezus wel naar de achtergrond.
Een derde kritische vraag die te stellen is bij The Passion is het feit dat het stuk wordt gespeeld door bekende Nederlanders, waarvan niet iedereen gelooft. Nu is dit natuurlijk ook bij de Matthäus-Passion de vraag. Zijn alle verschillende muzikanten in het orkest of de zangers wel gelovig? Maar bij deze verbeelding roept dat wel sterk de vraag op: Kun je Jezus eigenlijk wel naspelen? En is het wel passend om een scene uit het leven van Jezus na te spelen? En al helemaal zo’n ontzettend belangrijke scene waarom het draait in het evangelie?
Laagdrempelig
The Passion wordt dit jaar voor de vijftiende keer uitgezonden en daarom is er naast een gewone uitzending een jubileumeditie. Er kijken toch twee miljoen mensen naar een verbeelding van het levensverhaal van Jezus. En wie weet wat de Heilige Geest ook met die uitzending kan doen om mensen onder de indruk te laten komen van wie de Here Jezus is en mensen daardoor aangeraakt of aangespoord worden om een Alpha-cursus te gaan doen of zelf op zoek gaan om meer te weten te komen over wie Jezus is. We moeten niet onderschatten hoe ver het christelijk geloof van veel mensen afstaat. De kerkverlating is in Nederland al lange tijd aan de gang en daarom zijn er diverse generaties die nauwelijks enige kennis hebben van überhaupt ook maar een bijbelverhaal. Voor hen kan het een heel laagdrempelige eerste kennismaking zijn met het leven van Jezus.
In 2025 is het thema van The Passion: Ik ben met je. Meer dan het thema ‘ik geloof in jou’ sluit dat aan op hoe we de Here God in de Bijbel leren kennen. Het verwijst zelfs naar de Godsnaam. Laten we hopen en bidden dat mensen onder de indruk mogen komen van God die zo ver wilde gaan om deze belofte die Zijn Naam in zich draagt te vervullen. Hij is werkelijk in alle omstandigheden nabij. Dat is geen oppervlakkige oppepper, maar het confronteert ons met de diepe val die wij gemaakt hebben bij God vandaan, waardoor God zó ver moest reiken naar ons om ons op te zoeken dat Hij zelfs mens werd, die moest lijden en sterven.
Albert-Jan Dorst, Surhuisterveen