Mijn zuster van 76 lijdt aan dementie, een late vorm van alzheimer. Bij
die vorm gaat de ziekte meestal langzaam. Bovendien krijgt ze
medicijnen die remmend werken. Toch is het een vreselijke ziekte die
onafwendbaar het geheugen steeds meer aantast. Dat weet mijn zuster
maar al te goed. Dat is pijnlijk voor haar, maar ook voor haar kinderen
en kleinkinderen en andere familieleden.Vroege alzheimer is nog veel erger. Als je nog betrekkelijk jong bent, gaat de ziekte snel. Wie dat in de familie of kennissenkring niet heeft meegemaakt, kan er mee kennismaken door de roman van Lisa Genova die in 2009 in een Nederlandse vertaling verscheen. De Nederlandse titel van deze roman is: Ik mis mezelf. Hij is vertaald door Mari?tte van Gelder en verscheen bij Mistral in Amsterdam, onder ISBN 978 90 499 5106 1, voor de prijs van prijs ? 17,95.
Symptomen
De hoofdpersoon is de vijftigjarige Alice Howard professor in de psychologie aan de beroem-de Harvard universiteit. Ook haar man John doceert aan diezelfde universiteit. Alice en John schreven samen een lijvig wetenschappelijk boek onder de titel Van molecuul tot geest.
Het verhaal begint ermee dat John nodig weg moet, maar zijn bril niet kan vinden, zoals zo vaak. Alice vindt de bril en beseft dat ook zij soms niet meer weet waar ze dingen heeft gela-ten. Maar dat is niet verontrustend.
Verontrustend vindt ze wel dat ze tijdens een lezing niet meer op een belangrijk woord voor haar betoog kan komen. Ze redt zich uit de situatie, maar het geeft haar een onbehaaglijk gevoel. Het geeft haar helemaal een bizar gevoel als ze kort daarna gaat hardlopen en vlak bij hun huis een poos de weg niet meer weet.
Deze haperingen deden zich voor in september 2003. Er volgden er meer. In november ging zij naar de dokter. Zijn diagnose luidde: de ziekte van Alzheimer.
Liever kanker
Alice en John moesten de diagnose van de dokter geloven of ze wilden of niet. Alice wilde deze ziekte niet. Ze had nog liever kanker gehad. Dan viel er wat te vechten. Dan was er misschien de mogelijkheid van een operatie, bestraling of chemotherapie. Dan was er een kans om te winnen. En als ze dan uiteindelijk werd verslagen, kon ze bewust afscheid nemen.
Maar de ziekte van Alzheimer is een ander monster. Daartegen bestaan geen echte wapens. Alice vergeleek de medicijnen die ze kreeg voorgeschreven met lekkende waterpistooltjes die gericht worden op een vlammenzee.
De juistheid van die vergelijking blijkt uit het ziekteverloop. In twee jaar tijd tastte de ziekte haar geheugen zo erg aan dat ze nog maar nauwelijks het boek herkende dat ze had geschreven, noch de man die de medeauteur was. Terwijl dat toch haar eigen man was, John.
Alzheimer slaat toe
Maar voor het zo ver was, had zij, samen met haar man en kinderen, een zware weg te gaan. Nog geen jaar nadat de eerste symptomen zich duidelijk openbaarden, zou ze met John gaan hardlopen. Ze ging nog even naar boven om iets anders aan te trekken. Terwijl zij zocht naar een geschikt kledingstuk, viel haar oog op het boek dat op haar nachtkastje lag. Ze pakte het en nam het mee naar de keuken. John trof haar aan, terwijl ze er in zat te lezen. We zouden toch lopen, zei hij. Dat leek haar een goed idee, maar eerst moest ze nog even plassen. Ze dacht dat ze de wc wist, maar deed de deur van de werkkast open. Daarna zocht ze in grote paniek naar de wc, maar ze kon die niet vinden. Toen begon ze onbedaarlijk te huilen als een angstig klein kind. En ze liet meer lopen. John ving haar goed op. Maar toen haar geheugen nog meer aangetast werd, vond hij dat steeds moeilijker worden.
Een paar maanden later kon zij niet slapen. Opeens herinnerde ze zich dat ze een recept voor slaappillen had. Ze ging uit bed om dat te zoeken. Al zoekend wist ze niet meer wat ze zocht. Ze haalde met veel lawaai van alles overhoop. Tot haar man naar beneden kwam om te vragen waar ze midden in de nacht eigenlijk mee bezig was.
Op een dag rende ze van de universiteit naar huis. Thuisgekomen wilde ze thee zetten. Maar ze kon de theebus niet vinden. Ze haalde alle keukenkasten leeg. Toen ze de voordeur hoorde, riep ze meteen de vraag naar John waarom hij alles had veranderd in de keuken. Het bleek echter John niet te zijn, maar de buurvrouw. Alice had zich vergist en was het huis van de buren binnengegaan.
Zo ging het geheugenverlies van Alice steeds verder. Aan het eind van het boek praat ze met John en vat zij samen wat er met haar gebeurt. Daarna volgt dit korte gesprek:
?Ik mis mezelf.?
?Ik mis jou ook Ali, heel erg.?
?Ik heb nooit zo willen worden.?
?Ik weet het.?
Nog altijd Alice
Ik mis mezelf. Die woorden van Alice zijn gekozen voor de Nederlandse titel. Dat is een rake typering van het verhaal. Daar liep de ziekte van Alzheimer bij Alice op uit. Toch geef ik de voorkeur aan de oorspronkelijke, Engelse titel: Still Alice. Al heeft ze alzheimer en al heeft die ziekte bij haar zijn verwoestende werk gedaan, toch is zij nog steeds Alice. Zo is het, al was het in de praktijk vaak moeilijk om dat vast te houden. Dat geldt zowel voor haar als voor haar gezinsleden.
Op de voorkaft wordt dit boek een prachtige roman over de vernietigende kracht van alzhei-mer genoemd. Aarzelend stem ik in met deze aanbeveling. De vernietigende kracht van alzheimer wordt inderdaad in al haar verschrikking getekend. Hierboven zijn maar een paar voorbeelden daarvan gegeven.
De schrijfster is wetenschapper aan Harvard en gespecialiseerd in de degeneratie van hersen-neuronen. Haar deskundigheid komt duidelijk naar voren in deze roman. Dat betekent dat de lezer betrekkelijk veel medische informatie krijgt.
De hoofdpersonen zijn professoren. Dat is behalve aan hun werk ook aan hun levensstijl en gesprekken te merken. Zij behoren duidelijk tot een ander milieu dan de meeste lezers van ons blad, niet het minst omdat ze geen christen zijn. Ook dat is duidelijk in deze roman.
De roman is goed geschreven en bevat prachtige passages. Maar dat zou ik niet van het geheel willen zeggen. Daarvoor heeft de roman toch net te weinig zeggingskracht. Vandaar mijn aar-zeling. Daarom vat ik mijn oordeel zo samen: een roman over de vernietigende kracht van alzheimer met prachtige passages.
Broeksterwoude
D. Visser