Op vrijdag 4 juli 1862 gingen vijf mensen in Oxford roeien op de
Theems, twee mannen en drie meisjes. E?n van de mannen was Charles
Lutwidge Dodgson, lector wiskunde en een halve geestelijke die soms
preekte. Hij is tot op de dag van vandaag wereldberoemd onder zijn
schrijversnaam Lewis Carroll. E?n van de meisjes was de tienjarige
Alice Liddell. De andere twee meisjes waren haar zussen van 13 en 8
jaar.Tijdens de roeitocht verzon en vertelde Dodgson de avonturen van Alice in Wonderland. Het verhaal was bestemd voor Alice die de favoriet van Dodgson was. De Alice uit het verhaal is 7 jaar. Alice Liddell smeekte de verteller om zijn verhaal voor haar op te schrijven. Dat deed hij in getekende drukletters en door hem zelf ge?llustreerd. Dit unieke, handgeschreven exem-plaar werd het uitgangspunt voor de verschijning in 1865 van Alice?s Adventures in Wonder-land.
Doelgroep
Voor wie schreef Carroll dit boek? Voor kinderen vanaf 7 jaar of vanaf 10 jaar? Voor het eer-ste pleit dat de Alice in het verhaal 7 jaar is. Maar de Alice aan wie het verhaal werd verteld, was 10 jaar. Dat pleit voor het tweede. Of is het voor jongeren van 13 jaar en ouder, omdat het verhaal in boekvorm verscheen toen Alice Liddell 13 jaar was?
Volgens Martin Gardner is het vooral een boek voor volwassen lezers. Hij lijkt recht van spreken te hebben, want hij heeft zich intens met het boek beziggehouden. Met als resultaat een boek met de naam: Aantekeningen bij Alice. Nicolaas Matsier, die zowel Carrolls boeken over Alice als Gardners boek met aantekeningen bij Alice vertaalde, bestrijdt dat. Volgens hem is het een kinderboek, maar wel een heel bij-zonder kinderboek.
Veel volwassenenliteratuur, zoals Robinson Cruso?, is kinderliteratuur geworden. Maar De Avonturen van Alice in Wonderland is ? waarschijnlijk ? het enige kinderboek dat tot de vol-wassenenliteratuur is bevorderd. Matsier noemt het een kinderboek van een zeldzame klasse, omdat het ook de volwassen (voor)lezers boeien kan.
Verschil tussen toen en nu
Matsier houdt het erop dat Alice pas met vrucht kan worden gelezen door scholieren van de middelbare school. Hij schat in dat dit ook al zo was in de dagen van de schrijver. Meisjes van de middelbare school en andere lezers van toen en nu kunnen zich uitstekend vermaken met de avonturen van Alice. Maar er is ??n groot verschil. De tijdgenoten van Carroll lazen met zijn boek een ander boek dan wij. Het is een vertelling over de omkering van de opvoeding tot een welgemanierd meisje zoals die toen werd gegeven. Het is het verhaal van de belevenissen van een welopgevoed meisje dat terecht komt in een land waarin modelvolwassenen ontbre-ken. Daarom heeft Alice niets aan haar modelopvoeding. Die brengt haar integendeel elke keer weer in moeilijkheden.
Verbazi?
Alice rolt van de ene verbazing in de andere. Daarom valt met Matsier er alles voor te zeggen dat Carroll met de naam Wonderland die verbazing tot uitdrukking wilde brengen. Dat zit besloten in het Engelse werkwoord: to wonder. Men zou Wonderland daarom kunnen vertalen met Verbazi?. Een goed alternatief is: Verwonderland. Want het gaat niet om wonderen of om wonderlijke verhalen zoals in sprookjes. Het gaat om het land waarin Alice van 7 zich mate-loos verwondert.
Zij is heel erg bezig met voeding. Die speelt in het hele verhaal een grote rol. Dat geldt even-zeer voor opvoeding. Zij heeft een keurige opvoeding gehad, en is steeds bezig met de vraag hoe zij die moet gebruiken. Andere belangrijke facetten in dit boek zijn de tijd en de vraag naar de identiteit.
Taal in de hoofdrol
Maar taal speelt de hoofdrol in dit verhaal. De vele avonturen die Alice beleeft, zijn vooral verbale avonturen. Het boek zit vol met woordspelingen, dikwijls onnavolgbaar en onvertaal-baar. Dat is lastig voor de vertaler en de huidige lezer.
Dit alles, en nog veel meer, heb ik gelezen in Alice in Verbazi? een bundel essays over De avonturen van Alice in Wonderland. Dat is een prachtig boekje van iemand die heel veel weet over Alice en haar auteur. Want hij heeft de twee boeken van Lewis Carroll De avonturen van Alice in Wonderland & Achter de Spiegel en wat Alice daar aantrof opnieuw in het Nederlands vertaald. Ook vertaalde hij de Aantekeningen bij Alice van Martin Gardner. De twee boeken van Carroll zijn in ??n prachtig gebonden boek uitgegeven. Samen met het boek van Gardner, dat net zo?n mooie band heeft gekregen, zijn ze te koop in een cassette.
Inwijding tot verwondering
Ik verheug me er op de boeken van Alice aan mijn kleindochter van zeven voor te lezen. Zij is er nog wat jong voor, maar ze houdt van taal. Ik denk dat ze al heel wat van de (taal)avonturen van Alice begrijpt. En dat ze er van zal genieten. Steeds weer zullen kinderen van deze verhalen genieten. En ook volwassenen. De laatsten kunnen daarbij zeer worden geholpen door de aantekeningen die Gardner bij Alice maakte. Daarin staat een schat aan ach-tergrondinformatie.
Voordat u dit boek ook gaat (voor)lezen geef ik nog even een waarschuwing. Wie niet van verzonnen en (ogenschijnlijk) zotte verhalen houdt, moet aan dit boek niet beginnen. Die zal zich alleen maar ergeren en het waarschijnlijk snel aan de kant leggen. Die zal zich afvragen waarom dit boek in dit Kerkblad wordt besproken.
Het is wereldliteratuur. Het zijn boeken die altijd weer herdrukt en gelezen worden in vele talen. Want de diepgelovige, ernstige christen Carroll geeft met deze boeken mensenkinderen op een onnavolgbare wijze een inwijding in de geheimen van het leven. Door de verwondering van Alice wil hij zijn lezeressen en lezers leren zich te verwonderen.
n.a.v. Lewis Carroll, De avonturen van Alice in Wonderland & Achter de Spiegel en wat Alice daar aantrof, vertaald door Nicolaas Matsier, met illustraties van John Tenniel, en Martin Gardner, Aantekeningen bij Alice, eveneens vertaald door Nicolaas Matsier, uitgegeven bij Athenaeum-Polak & Van Gennep in Amsterdam, ISBN 978 90 253 6421 2, prijs ? 49,95.
Nicolaas Matsier, Alice in Verbazi?, Essays, uitgegeven bij De Bezige Bij in Amsterdam, ISBN 978 90 234 4091 8, prijs ? 19,90.
Broeksterwoude
D. Visser