Pauselijke mis
Begrijpelijk is dat velen moeite hebben met de harde toon van de catechismus op dit punt. Maar we moeten ermee rekenen dat in deze formulering de tijd meespeelt waarin de catechismus is ontstaan. Het woord 'vervloekt' is waarschijnlijk opgenomen in reactie op de vele vervloekingen die Rome korte tijd vóór de verschijning van de catechismus had uitgesproken over hen die bepaalde rooms-katholieke leerstellingen niet geloofden. Bovendien klinkt in de formulering van de catechismus een fel protest door tegen alles wat om de roomse mis heen was gegroeid.
Maar belangrijker is een andere zaak. Volgens antwoord 80 wordt Christus in elke mis geofferd. Sommigen menen dat de catechismus daarmee een verkeerd beeld van de mis schetst. Zij spreken zelfs van een valse getuigenis. Dat is onjuist. De catechismus leert terecht dat Christus in de mis wordt geofferd. Christus draagt zichzelf op aan God. De gedachte daarachter is als volgt. Volgens Rome verandert tijdens de eucharistieviering het brood in het lichaam van Christus en de wijn in zijn bloed. Daarom past aanbidding van de geconsecreerde hostie. Maar Christus is tijdens de eucharistie niet slechts lichamelijk en werkelijk aanwezig. Hij werkt ook. En wel als priester. Hij offert volgens Rome zijn lichaam en bloed. Weliswaar is dit geen herhaling van het kruisoffer van Golgota. Dat kruisoffer is onherhaalbaar. Maar toch offert Christus zich aan de Vader. Dat offer vormt één geheel met het offer op het altaar van Golgota. De catechismus van de rooms-katholieke kerk die in 1995 in een Nederlandse editie is verschenen, laat daarover geen misverstand bestaan: 'In de eucharistie geeft Christus hetzelfde lichaam dat Hij voor ons op het kruis gegeven heeft, hetzelfde bloed'. Zijn offer aan het kruis en het offer van de eucharistie is een en hetzelfde. Wel is er verschil tussen die beide offers. Op Golgota heeft Hij zichzelf op bloedige wijze geofferd, in de mis doet Hij dat op onbloedige wijze. Wanneer de eucharistie wordt gevierd, wordt het werk van verlossing voltrokken en ontvangen de levenden vergeving van hun dagelijkse zonden. Ook de gestorven gelovigen delen in het effect van dat offer. Het onbloedige misoffer schenkt volgens Rome aan levenden en doden vergeving.
Juist tegen dit punt is de kritiek van Luther en andere reformatoren gericht. De kern van het evangelie wordt aangetast. De Schrift spreekt toch duidelijk over het enige offer van Christus? Gods kinderen zijn eens voor altijd geheiligd door het lichaam van Christus (Heb. 10, 10). Hij heeft één offer voor de zonde gebracht (10, 12). Dat offer is voldoende. Gods belofte spreekt daarvan. Niets anders is nodig dan geloof in die belofte. De zondaar wordt enkel en alleen rechtvaardig door het geloof, niet door een geschenk dat tijdens een eredienst aan God de Vader wordt aangeboden, niet door het goede werk van het misoffer.
Tegen deze achtergrond spreekt de Heidelbergse Catechismus over afgoderij. Een eerdere versie spreekt hij over een 'afgodische verloochening van het enige offer en lijden van Christus'. De tekst zoals die in onze versie staat, is nog scherper ('vervloekte afgoderij'). Toch zou bezinning op de formulering geen kwaad kunnen, juist ook omdat ze nogal eens op onbegrip stuit.
Feanwâlden
D. J. Steensma