Geld maakt veel los. We merken dat extra rond de heersende recessie. Wat is dat toch met geld, dat het zoveel in beweging brengt? Welke diepere lagen in ons zijn hiermee gemoeid? Een Britse psycholoog, Adrian Furnham, deed daar onderzoek naar. Een viertal menselijke behoeften blijken hiermee samen te hangen.
1. Geld geeft ons een gevoel van veiligheid en zekerheid. Onverwachte tegenvallers kunnen worden opgevangen. Hoe onveiliger we ons voelen, des te meer klampen we ons aan geld of spullen vast. 2. Een andere behoefte is vrijheid en autonomie. Met geld ben je minder afhankelijk van anderen, kunnen we gaan en staan waar we willen. Ook durven we beter tegendraadse meningen te geven. Je hebt immers poen? Wie doet je wat? 3. Geld heeft, als derde, ook te maken met onze behoefte aan verbinding. Het doet pijn wanneer we niet bij een groep kunnen horen. Geld verzacht of verdooft deze pijn. En ook zorgt geld ervoor dat we dingen kunnen kopen of doen die sociale waardering opleveren en daarmee een gevoel van: ik hoor erbij. 4. Als laatste: geld vervult onze behoefte aan macht en aanzien. Wie betaalt, die bepaalt. Een tweede auto/huis staat beter. Geld geeft zelfs macht over het gevoel van de minder bedeelde die mogelijk afgunstig toekijkt.
Anders gezegd: geld verschaft ons een gevoel van controle over een viertal menselijke behoeften. Zo beschreven lijkt het volstrekt logisch en menselijk dat we aan geld gebonden zijn. We zijn ‘in control’.
Zo ‘werkt’ het dus, bij ons en bij onze ongelovige buurman. En het is goed om hier bewust van te zijn. Want anders ontstaan er onderbuiksentimenten die tot onbarmhartig gedrag leiden. Voor we ’t weten zijn anderen hiervan de dupe: ontwikkelingslanden, zieken (met hun (te) dure medicijnen), de Grieken, asielzoekers, het milieu en daarmee ook ons nageslacht.
Jezus stelt het vrij vierkant. Het is God of de Mammon die we dienen. Bovengenoemde zaken maken duidelijk wat geld met ons innerlijk doet. Of beter: wat ons innerlijk met geld doet. Daarmee is dus niet gezegd dat geld op zichzelf zo kwalijk is. Geld maakt slechts zichtbaar wat er in ons huist: een neiging tot schijnoplossingen die ik hieronder zal opsommen per behoefte.
1. Met geld/bezit wanen we ons veilig, maar nooit echt, want geld/bezit kan ‘roesten’, verdwijnen. Wat van vaste waarde lijkt te zijn (grond, huis), berust deels op gebakken lucht. Het is een valse veiligheid die elk moment kan worden weggespoeld. 2. Met geld wanen we ons autonoom en vrij. Dit is geen natuurlijk, gezonde autonomie. Geld geeft ons de illusie van een stevig ik-gevoel. Het is vals lef dat elk moment kan afbreken. 3. In ons schuilt de illusie dat we met geld verbinding of liefde kunnen regelen. En bij gebrek aan liefde en verbinding dempt of verdooft geld de pijn, een soort troost dus. Het is een valse verbinding die elk moment kan opbreken. Het is een verdoving die steeds weer uitgewerkt raakt. 4. Geld geeft ons een superieur ik-gevoel, dan zijn we wat en kunnen we de lakens uitdelen. Deze macht is niet gebaseerd op innerlijke autoriteit of waarde. Het is valse superioriteit en schijnwaarde die elk moment kan instorten. Kortom, een huis op het zand.
Er is echte veiligheid bij en met behulp van Jezus te krijgen. Alsook echte autonomie, echte liefde, en echte waarde en autoriteit. Maar dan moeten onze surrogaatoplossingen wel eerst worden herkend, erkend en beleden. Gaandeweg volgt daarop Gods gift. Daarom: ‘Laten zij die geld hebben, zijn als zonder geld’, met een variant op Paulus’ woorden.
Hoogeveen
Nynke Sikkema-Holwerda