Wereldverbeteraars
Met zijn boek ‘De meeste mensen deugen’ (2019), heeft Rutger Bregman zijn duizenden verslagen. Jammer, want de titel alleen al is bezijden de Bijbelse waarheid. Jezus kwam tot een heel andere conclusie: ‘niemand is goed dan God alleen’. Dat is ook te lezen in het boek Psalmen. ‘Er is niemand die goed doet’. Dat is de waarheid en de werkelijkheid. Het dagelijks nieuws is getuige. Maar goed, mensen verlangen naar positieve boodschappen, waar of niet waar.
En nu heeft Bregman weer een spraakmakend boek gelanceerd. ‘Morele ambitie’. Het staat gelijk in de top 3 van best verkochte boeken. De lancering van Bregmans boek viel samen met de oprichting van zijn ‘School of Moral Ambition’. Alles wordt groots aangepakt, geheel in lijn met de boodschap van zijn boek. Hij mikt op de mensen die zowel ambitieus als enthousiast zijn. Persoonlijk ga ik voor deze doelgroep graag een straatje om. Ik ken ze vooral uit de charismatische beweging. In hun nabijheid schrompel je in elkaar.
Er is veel bewondering en support voor het nieuwe boek annex school. Maar er is ook kritiek. Bregman wordt de ‘nieuwe hogepriester’ genoemd en er wordt gesproken over het ‘evangelie van Bregman’. Diep gaat de meeste kritiek niet. Daarom was ik blij met het opiniestuk van theologe en bedrijfskundige Tabitha van Krimpen in het Nederlands Dagblad (20 april). Zij doet een serieuze poging tot verdieping. Volgens haar gaat de nadruk die gelegd wordt op ambitie, winnen en zelfverwerkelijking moeilijk samen met moraliteit. En ‘volgens Bregman moeten we ons inzetten voor een betere wereld, maar wat precies het goede is blijft onduidelijk. Er is bij hem niet een duidelijke bron voor het goede’. Ze heeft ook vragen bij Bregmans mensbeeld. ‘Wat voor werk je doet en wat je daarmee bereikt, bepaalt voor Bregman hoe succesvol en geslaagd jij bent als mens. Met dit mensbeeld sluit Bregman naadloos aan op deze tijd waarin we onder invloed van het neoliberalisme vooral zijn gaan denken in winnaars en verliezers’. ‘Beschouw winnen als je morele plicht’, is Bregmans oproep. Martelaren en monniken zijn bij Bregman onproductieve mislukkelingen.
Ik ben zeer argwanend tegenover wereldverbeteraars. Ze beginnen altijd met twee inschattingsfouten. Ze denken te positief over de wereld en ze denken te positief over zichzelf. De wereld ligt in het boze en is daardoor zeer weerbarstig. En ook mensen doen niet automatisch het goede. Waarom zou je daarom mensen oppompen? Vroeger hoorde je veel over minderwaardigheidscomplexen. Nu lijken veel mensen eerder te lijden aan een vorm van grootheidswaan. Wij gaan de wereld verbeteren. Er moet groot gedroomd worden. Gevaarlijk. Gelukkig doven veel van die grote ambities vanzelf uit, ze worden gestuit door de werkelijkheid. Maar grote dromen kunnen ook verworden tot gevaarlijke verleidingen. Soms ontsporen ze in sektarisme en soms zelfs in geweld.
‘Zou u voor uzelf grote dingen zoeken? Zoek ze niet’ adviseert de profeet Jeremia. Alhoewel de Bijbel wel een weg wijst naar het grootste: de liefde. Maar dat is natuurlijk ook weer z’n onproductieve bezigheid. Groter dromen? Kleiner dromen is beter, gewoon op mensenmaat. Kleine mensen zijn al gevaarlijk genoeg.
Krijn de Jong, Urk