Ons ego houdt zich bezig met hoe anderen, God en ook wijzelf over onszelf oordelen. Of wij goed genoeg, waardevol genoeg, belangrijk genoeg zijn. Het houdt zich bezig met eigenwaarde. En natuurlijk ook met de waarde van anderen. Paulus houdt zich niet meer met zijn ego bezig. Hoe hij bij tijd en wijle ook over zichzelf moge denken, hij hecht aan zijn eigen bevindingen geen waarde. Hij is de rechtszaal uitgegaan.
Dat we niet meer in de rechtszaal hoeven staan, daarvoor heeft Jezus de basis gelegd, schrijft Tim Keller. Maar hoe dan? Keller spreekt over Jezus plaatsvervangend ondergaan van de veroordeling (door God). Dit is de klassieke, gangbare interpretatie van de kruisdood. Volgens mij is het bijbelser en vruchtbaarder om te spreken over plaatsbekleding. Jezus heeft, als tweede Adam, ons menselijke kwaad, inclusief ons stompzinnige beoordelingssysteem, namens (dat is: als vertegenwoordiger van) de mensheid ondergaan. Hij is er aan bezweken en heeft het ten grave gedragen. In zijn opstanding neemt Hij ons, als tweede Adam, het nieuwe leven mee in. Het leven van door God geliefde zonen en dochters. Áls we ons tenminste laten meenemen door deze tweede Adam, deze Eersteling van het eeuwige leven. Jezus geeft niet voor niks aan dat hij de Weg is. Hij is geen substituut, geen middel. Hij heeft een weg met en naar God begáánbaar gemaakt, daarin is Hij wel onvervangbaar. Hij heeft de overgang van oud naar nieuw mogelijk gemaakt, maar wij hebben achter Hem aan te gaan. Wij hebben zelf, met Hem, de overgang te maken, ook elke dag weer opnieuw als we stukjes oude mens tegenkomen. Dat doet Hij niet in onze plaats. Maar wel, door zijn Geest, samen met ons.
Onze innerlijk overtuigd-zijn van Gods liefde
Het is dus niet zo dat Jezus met een soort magische truc ons verlost van welke veroordeling dan ook. Sterker nog, als wij in de rechtszaal blijven rondhangen, dan speelt (ver)oordelen nog steeds. Het is niet zo dat we verlost zijn enkel op basis van onze verstandelijke aanname dat Hij in onze plaats veroordeeld en gestorven is. Zijn verlossing gaat niet buiten onze participatie en ervaring om. Want zolang we niet innerlijk overtuigd zijn van Gods liefde voor ons, blijven we onder de veroordelingen van onszelf, God en andere mensen. Dan houden we die lege plek vanbinnen. Dan blijven we, noodgedwongen, onder de wet, zoals Paulus daarover schrijft in zijn brieven. En dat is een verblijf dat zich kenmerkt door geween en tandengeknars. Een plek van buitenste duisternis. Met de maatstaven waarmee jij een ander beoordeelt, zul je zelf beoordeeld worden, zegt Jezus. Hiermee doelt Hij, denk ik, niet op een soort van buiten komende straf. Het is het effect van het simpele feit dat jijzelf in de rechtszaal bent gebleven. En daar gelden nou eenmaal voor iedereen dezelfde, harde regels.
Het innerlijk overtuigd-zijn van Gods liefde voor ons veroorzaakt de dood van ons ego, stukje bij beetje. Tegelijk geldt dat we ook zelf ons ego (de oude mens) hebben te herkennen, te begrijpen en te laten sterven. Want waar het één zit, kan het ander niet zitten. Als we ons vertrouwen, onze ziel en zaligheid verbinden met ons geweldige of minder geweldige ego, dan blijven we gesloten voor de verbinding met God. Trouwens, het staat ook tussen de ander en onszelf in.
Tranen van berouw
Het doden van zijn ego wordt bij Paulus duidelijk in het feit dat hij rustig durft te zeggen dat hij de ergste zondaar is. Gaat hij nou toch nog zichzelf vergelijken met anderen? vraag ik me dan even af. Het getuigt echter van zijn bewustheid inzake zijn mistasten. Neem maar aan dat zijn ontdekking over zijn eigen kwaad hem heel wat tranen heeft gekost. Zo’n constatering breekt je geweldige ego af tot op de grond. Want wat dacht hij toch geweldig bezig te zijn in zijn leven. Zo’n ontdekking gaat gepaard met (be)rouw om leven dat stuk was en ook andere levens stuk maakte. In de spiegel kijken en ontdekken hoe je in het leven hebt misgetast, op welke wijze dan ook, is zeer confronterend. Je hoeft geen moordenaar te zijn om toch in tranen uit te barsten. Misschien heb je je hele leven gewijd aan het jezelf onmisbaar maken (de volle blaasbalg) en zit je nu als een wrak achter de geraniums (leeg). Misschien heb je je hele leven gestreden tegen een vroeg in je leven begrepen boodschap dat je waardeloos bent, ben je dat uiteindelijk toch maar gaan geloven en depressief geraakt (de lege blaasbalg). Misschien heb je je altijd willen bewijzen in je carrière en heb je je gezin verwaarloosd en zie je de pijnlijke gevolgen. Dit gaat wel wat verder dan de onthechte glimlach van de boeddhist die ontdekt hoe hij zich in het verleden heeft ingelaten met zijn egootje…
De bergrede
Nadenkend over de weg die Jezus is en die Hij wees, komen we terecht bij de zaligsprekingen van Jezus. De zaligsprekingen maken deel uit van de bergrede. De bergrede is niet zomaar een verzameling losse uitspraken maar bevat een beschrijving van de weg naar God en een leven met God. John Stott, een theoloog uit Engeland, heeft hierover een prachtig boek geschreven, De boodschap van de bergrede. De zaligsprekingen beginnen met: zalig de armen van geest. Dat zijn mensen die het niet meer verwachten van zichzelf. Die doorhebben dat hun poging om, los van God, waardevol te zijn, gedoemd is te mislukken. De tweede zaligspreking luidt: zalig de treurenden. Het gaat hier niet om verdrietige mensen die hun geliefde moeten missen. Want dat geldt voor elk mens, gelovig of niet. De treurenden zijn de mensen die verdriet hebben om de manier waarop ze in het leven zichzelf hebben staande gehouden, ten koste van zichzelf en de ander, ten koste van het echte leven. Zij treuren ook om de misstappen van anderen. En dat is natuurlijk iets anders dan op iemand neerkijken omdat hij bijvoorbeeld een incestpleger is. En daarmee zijn we ook bij de derde: zalig de zachtmoedigen. Zij begrijpen namelijk hoe het bij henzelf werkt, dat hele ego-gedoe, en dus ook hoe een ander verstrikt is geraakt.
De beloftes die hier en nu al ingaan als we deze weg bewandelen zijn enorm: wij zullen verkeren in het koninkrijk (in plaats van in de rechtszaal); wij zullen getroost worden (dus niet verdrietig of ons schuldig blijven voelen om wat we misdeden); wij zullen de aarde beërven. Dit laatste is, goed bekeken, uitermate humoristisch. Brutalen hebben de halve wereld, zo denken we. Maar in eenheid met Jezus en met God ga je al een begin ervaren van het feit dat de aarde ook echt voor jou is. En dit zijn nog maar een paar beloften.
Hoogeveen
Nynke Sikkema-Holwerda
N.a.v. Tim Keller, Bevrijd van jezelf, De weg naar echte christelijke blijdschap, 2012, 42 pagina’s, Uitgeverij Van Wijnen - Franeker, € 4,95. D.R. Riso & R. Hudson, Enneagram Basisboek, Negen persoonlijkheidstypen in kaart gebracht, 2000, 512 pagina’s, Uitgeverij Altamira-Becht, € 27,95. John Stott, De boodschap van de bergrede, 2003, 269 pagina’s, Uitgeverij Novapres te Hoenderloo, € 15,90.