Die woorden klinken zo nu en dan in de kerk: 'en is mens geworden'. Ze zijn afkomstig uit de geloofsbelijdenis van Nicea: de Zoon van God is neergedaald uit de hemel en is vlees geworden door de Heilige Geest uit de maagd Maria en is mens geworden… En dat om ons mensen en om ons behoud.
Dat is het evangelie in notendop: de Zoon van God is mens geworden. Hij was daartoe bereid en heeft dat werkelijkheid gemaakt. Je moet er niet aan denken dat Hij dat niet zou hebben gedaan. Zou er dan kennis van God zijn geweest? Redding uit verlorenheid? Zouden dan niet alle mensen reddeloos verloren zijn gegaan? Dan waren wij allen nog slaven geweest en gebonden in de meest duistere gebondenheid. Dan lagen wij allen nog midden in de dood. Maar … Hij ís mens geworden! Om ons mensen en om ons behoud.
Want er was meer nodig dan een aansporing tot vertrouwen op God en gehoorzaamheid aan zijn geboden. De weg van aansporing was heilloos. Dat is duidelijk opgetekend in het Oude Testament. Hoeveel profeten God toen ook heeft gegeven, niemand van hen heeft het volk kunnen redden. Hoeveel aansporingen er ook waren, hoeveel rituelen ook en hoeveel rechters of richteren er optraden, geen daarvan heeft werkelijke redding kunnen bieden. Al die aanwijzingen en rituelen braken stuk op het hart van Israël, het volk door God uitgekozen. En we zeggen erbij: al die aanwijzingen en rituelen braken stuk op óns zondige hart.
De voorbeelden die het oude Israël kreeg en alle goede aanwijzingen, waren niet voldoende. Er was meer nodig. Nodig was dat God zelf zou komen. Dat Hij mens zou worden.
Verlossing via ruil
Iemand die dat indrukwekkend heeft verwoord was Athanasius. De kerk noemt zijn naam nog steeds, onder meer vanwege de geloofsbelijdenis die naar hem is genoemd. Velen van ons kunnen die belijdenis achter in hun psalmboekje vinden.
Deze kerkvader zei dat God niet gekomen was om ons betere mensen te maken. Dat ook wel. Maar dat was niet het uiteindelijke doel. Nee, Hij is naar de wereld gekomen om die te dragen. Mensen zijn per slot van rekening ongeneeslijk. God moest daarom komen om onze ziekte te dragen. En Hij droeg die ziekte. Of nog sterker: Hij droeg de gehele gebroken mensheid. Zo heeft Hij helemaal willen delen in ons verloren mensenbestaan. Daarom is Hij echt mens geworden.
Alleen door deze menswording was redding mogelijk. Anders niet. Dat is de belijdenis van de kerk van alle eeuwen en alle plaatsen.
Daarom sprak Luther over een 'ruil'. Maar ook zo'n duizend jaar eerder had Athanasius dus al gesproken in vergelijkbare termen. Hij schreef onder meer:
'Want hoewel Hij het leven zelf was, stierf Hij om ons levend te maken. Hoewel Hij het Woord was, verbleef Hij in het vlees opdat het Woord het vlees zou onderwijzen. Hoewel Hij de bron van het leven was, leed Hij onze dorst.'
Ook een andere grote kerkvader sprak over deze ruil. Augustinus zei in zijn onderwijs aan catechisanten:
'Arm werd Hij, de eigenaar van alle dingen, de maker van alle dingen!'
En: 'Honger leed Hij die iedereen voedt, dorst leed Hij door wie al het drinkbare geschapen wordt, Hij die geestelijk het Brood is voor wie honger heeft en de Bron voor wie dorst heeft. Reizen op aarde matten Hem af, terwijl Hij zichzelf voor ons als Weg naar de hemel baande.'
'Doof en stom hield Hij zich zogezegd tegenover wie Hem beledigden, Hij door wie de stomme kon spreken en de dove kon horen. Geboeid is Hij die mensen bevrijdde uit de kluisters van ziekten. Gegeseld is Hij die de gesels van pijn uit de harten van de mensen verjoeg. Gekruisigd is Hij die onze kwellingen heeft beëindigd, gestorven is Hij die de doden opwekte.'
Rijkdom door armoede
Heeft ook de apostel Paulus niet met soortgelijke woorden gesproken? Paulus wijst op de genade van de Here Jezus. 'Hij is om uwentwil arm geworden terwijl Hij rijk was.' Wat was die rijkdom anders dan de rijkdom bij zijn Vader in de hemel? Zo brengt de apostel het evangelie onder woorden: 'Hij is arm geworden opdat u door zijn armoede rijk zou worden' (2 Kor. 8, 9).
God heeft onze plaats ingenomen toen Hij zijn Zoon zond naar deze wereld zodat er verlossing kon zijn uit de verlorenheid van zonde en schuld.
Heeft ook ons klassieke avondmaalsformulier dat niet mooi verwoord? Het formulier spreekt over de hof van de Olijven. Daar hebben de last van onze zonden en de toorn van God het bloedige zweet uitgeperst bij de Heiland:
'Daar werd Hij gebonden, opdat Hij ons zou ontbinden. Hij leed ontelbare smaadheden, opdat wij nimmer te schande zouden worden. Daar werd Hij gebonden, opdat Hij ons zou ontbinden. Hij leed ontel¬bare smaadheden, opdat wij nimmer te schande zouden worden. Hij is onschuldig ter dood veroordeeld, opdat wij voor het gericht van God zouden vrijgesproken wor¬den. Hij heeft zijn gezegend lichaam aan het kruishout laten nagelen, opdat Hij onze zonden daaraan zou hech¬ten. Zo heeft Hij de vervloeking van ons op Zich geladen, opdat Hij ons met zijn zegen vervullen zou.'
God werd door God verlaten opdat de zijnen nimmer door Hem verlaten zouden worden. Dat is de ruil die nodig was voor onze redding, een ruil waarover de kerkvaders hebben gesproken, waarover ook Luther heeft gesproken, en waarover wij elke zondag in de verkondiging mogen horen: en is mens geworden…
Christus heeft heel ons mens-zijn gedragen. Geen enkele ziekte was Hem onbekend, geen enkele nood, geen enkele zorg. Hij heeft echt geleden. Zijn lijden was geen schijn. Hij heeft de last van ons mens-zijn tot het uiterste, de dood van het kruis, ervaren en ondergaan, en dat om redding te brengen.
Troost in verlorenheid
Dit evangelie is voor ons beperkte menselijke verstand onbegrijpelijk. We kunnen het alleen maar in geloof aanvaarden. Maar daarmee is niet alles gezegd. Er is veel wat we niet kunnen begrijpen. Maar dat wil nog niet zeggen dat het niet waar is.
In elk geval is waar dat dit evangelie vol troost is. Deze goddelijke ruil biedt werkelijk hoop. Voor allen die tot God komen. Vooral ook voor wie weinig zicht hebben op verbetering van hun leefomstandigheden in deze wereld. Voor wie nooit de keuze kunnen maken die zij zouden willen maken. Dit evangelie 'zegt dat het God niet te min is om zich af te geven met de smerige jochies in de ondergrondse van Bukarest, met hun misbruikte lotgenoten in Manilla en met de meisjes die kapot gaan van de "fun". Men verweet Jezus dat Hij met zondaren en tollenaren at. Maar dát is de God van deze wereld' (A. van de Beek).
De Zoon van God is echt mens geworden. Met alle verlorenheid die daarbij hoort. Wat tekent de mensheid meer dan juist haar verlorenheid? En welke verlorenheid is dieper dan de verlorenheid van schuld? 'Schuld is de boze macht waarop mensenlevens het hardste stukbreken. Dáárin steekt de scherpste angel van het verdriet' (A. van de Beek).
Daarom is de Zoon van God mens geworden, om dat bestaan te dragen dat radicaal is aangetast door verlorenheid en schuld.
Maar daar willen we maar moeilijk aan. Wij blijven liever wat hangen in gedachten over ontplooiing van onze mogelijkheden, over verbetering van ons mens-zijn, over training van deugden. Maar het erkennen van de verlorenheid, die uiteindelijk in onze schuld ligt, dat is voor ons maar moeilijk. Toch is dat nodig op de weg van het delen in het heil. Maar God geeft het.
Ook dat is voor ons menselijk verstand niet te begrijpen, die redding. Maar toch is ook dat niet onbegrijpelijk.
'Omwille van u is Hij, die de Zoon van God was, zoon van mensen geworden. Als Hij die meer was minder is geworden, kan Hij er dan niet voor zorgen dat wij iets meer kunnen worden dan we eerst waren? Hij is afgedaald naar ons en wij zouden niet opgaan naar Hem? Hij nam voor ons onze dood op zich en zou ons niet zijn leven geven? Hij heeft om ons geleden aan ons kwaad, en zou ons zijn goed niet geven?' (Augustinus).
Feanwâlden
D. J. Steensma