Het spreekt bijna vanzelf dat er in een liedboek een aantal nieuwe liederen te vinden is. Onder de 1016 nummers die in het nieuwe Liedboek zijn opgenomen, schuilt een aantal zangwijzen die een bijzonder gebruik vergen. Veelal korte (bijbel)teksten, die als een samenvatting van een uitgebreider lied of lezing kunnen worden gebruikt: de antifonen.
Er is ook een aantal korte liederen, aanleunend tegen bekende melodieën, die als kanon kunnen worden gezongen (dat vereist trouwens wel een muzikaal geoefende gemeente!). Daarnaast is er een aantal liturgische gezangen (kyrië, gloria etc.), veelal ter aanvulling op wat er in de katern van het Dienstboek te vinden is.
Een aanzienlijk aantal liederen is nieuw. Soms zijn het heel oude liederen die zijn herontdekt en van waarde geacht. Het kunnen liederen zijn afkomstig uit andere landen. Het zijn zeker ook liederen die in de tijd sinds het vorige liedboek zijn gemaakt. Juist deze laatste categorie vertelt heel wat over veranderingen in theologische opvattingen en geloofsbelevingen.
Kinderliederen
In het Liedboek voor de Kerken was een aantal dichters duidelijk aanwezig: Willem Barnard, Jan Wit, Jan Willem Schulte Nordholt, Muus Jabobse en Ad den Besten, geflankeerd door Huub Oosterhuis en Tom Naastepad. De meesten van hen leven niet meer.
In dit nieuwe liedboek is veel (maar lang niet alles) van hun liederen bewaard gebleven. Er zijn ook andere liederen van hun hand opgenomen.
Intussen zijn er andere namen gekomen: Sytze de Vries, Andries Govaert, René van Loenen, Ria Borkent en André Troost, om de meest productieven te noemen. Ze spreken een heel andere taal, en dat mag ook. Vraag is dan wel: wat is er anders, zitten daar rijkdommen in uit de Schrift die ons tot dusver zijn ontgaan? Is het een taal die gevoed wordt door bijbelse bronnen? Of zijn ze eigentijds in de zin van modieus?
Wie kijkt naar de kinderliederen en daarvan is een behoorlijk aantal opgenomen, ontdekt met vreugde dat de liederen van Hanna Lam uit Alles wordt nieuw ruimschoots vertegenwoordigd zijn. Die liederen zijn niet zo erg nieuw meer. Ze munten uit door een bijbelse verteltrant, terwijl ze kinderen aanspreken zonder kinderachtig te worden.
Ik kan me vergissen, maar ik heb toch de indruk dat juist deze liederen niet meer tot het basismateriaal van (zondags)school en kinderdienst worden gerekend. Wat er dan wel gezongen wordt is veelal algemener van inhoud en ook wel eens een beetje te simpel en zelfs aanvechtbaar.
Dat er vertaalde liederen uit recente buitenlandse bundels zijn, is toe te juichen. Als ik me niet vergis, is er een verschuiving van Duitstalige liederen naar de Angelsaksische wereld te signaleren.
Engelse hymne
Vooral de Engelse hymne bleek een rijke bron. Niet onbelangrijk is de vraag naar de kwaliteit van de vertalingen. Afgezien van het gegeven dat vertalen altijd enigszins verraden is, en dat geldt zeker poëtische liedteksten, moet ik opmerken dat juist die vertalingen nogal eens wat vlak zijn uitgevallen. Om een voorbeeld te noemen:
Sidney Carters lied 'The Lord of the dance' - ik vind het zelf niet het mooiste kerklied - werd zo vrij vertaald, dat de toch wel heftige inhoud onherkenbaar is geworden (Gez. 839). Een forse invloed van liederen uit Iona en het verwante Keltische gedachtengoed is op te merken.
Dat er iets uit die traditie is overgenomen, valt te billijken, maar de kwaliteit is nu niet van dien aard dat zo'n ruime selectie gerechtvaardigd is.
Nieuw is ook een aantal 'opwekkingsliederen', mijns insziens een onjuiste term, want het gaat dan om een verzameling liederen uit uiteenlopende bundels met een evangelisch-charismatische achtergrond. Het is een genre, veelal vertaald uit het Engels of Amerikaans, waarbij de vertaling nogal eens te wensen overlaat. Als voorbeeld noem ik het lied 'Shine, Jesus shine' van Graham Kendrick. De tot dusver meest bekende vertaling vertoonde weinig samenhang (maar dat ligt ook wel een beetje aan de oorspronkelijke, Engelse tekst).
Het is te billijken dat aan Ria Borkent gevraagd is een nieuwe vertaling te maken (289), en dat levert zeker een verbetering op, al vind ik haar eigen teksten wel sterker.
Sint Nicolaos
Een verhaal op zich, is het beroemde lied van Luther: 'Erhalt uns Herr, bei deinem Wort' dat we kennen in een zorgvuldige vertaling van P. Boendermaker (LbK 310). Die versie vinden we niet terug, maar wel een vrije weergave van de hand van Sytze de Vries (721), en vervolgens een nog veel vrijere vertolking van Jaap Zijlstra (722). Verbeteringen zijn beide laatste mijns insziens niet.
In nieuwere liederen treffen we soms een taalgebruik aan, dat door menigeen in de rubriek 'moet kunnen' zal worden geplaatst, maar ik ben niet erg gecharmeerd van de zinsnede 'Opstaan mensen, zet je feestmuts op' (223), hetgeen mijns insziens vergelijkbaar is met 'Prijs de Heer met je fietsbel, ring, ring'.
Een lied op Sint Nicolaos (745), mag dan wel grappige elementen hebben, maar een kerklied kan ik het niet vinden, nog afgezien van het vragen om zijn voorspraak met de woorden 'sta ons bij nu wij hier bidden, wees van onze woorden tolk'.
Het is een greep uit het vele materiaal, dat nogal uiteenlopend van kwaliteit is. Veel mooie liederen, maar ook nogal veel liederen die vragen oproepen. Aan de gebruiker de verantwoordelijkheid om goede keuzes te maken. Als het om de muziek gaat: dat is een verhaal apart, dat zou teveel worden voor één artikel.
D. J. K. G. Ruiter, Arum